Floralna dekoracja: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 08:43, 4 kwi 2022

Spis treści

1 Floralna dekoracja
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Floralna dekoracja

(także: floralna ornamentyka) (ang. floral pattern/ornament/design; fr. décor floral)

Dekoracja ze stylizowanych lub realistycznych roślin, ukazanych jako pojedynczy motyw (złożony z jednej lub więcej roślin bądź ich fragmentów) lub ornament (najczęściej w formie wici roślinnej). Pod względem ikonograficznym stanowi najczęstszą kategorię zdobień opraw książkowych, występując w niezliczonych odmianach i wariantach praktycznie w każdej epoce i środowisku artystycznym. F. d. odgrywały istotną rolę w dekoracji wczesnośredniowiecznych opraw z kości słoniowej i opraw złotniczych, najczęściej zapełniając obramienia zwierciadeł okładzin i reliefowych plakiet. Ukazywane w ich obrębie wici i symetrycznie zakomponowane rośliny najczęściej silnie stylizowano i upraszczano; zdarzały się jednak zdobienia realistyczne (akant). W epoce romańskiej poddane silnej stylizacji i uproszczeniu, tworzyły najczęściej obramienia zwierciadła okładzin i pasy ornamentalne wyciskane z tłoków o prostokątych i kwadratowych kształtach. Typowa dla zdobnictwa tej epoki jest wić roślinna o postrzępionych liściach, czasem z wkomponowanymi motywami ptaków. Szczególnie popularny na oprawach francuskich ok. poł. XII – pocz. XIII w. był palmetowy ornament, tworzący obramienia i inne układy kompozycyjne. Od kon. XII w. popularność zyskiwały też lilie i rozety. Do bujnego rozkwitu f. d. doszło na oprawach gotyckich kon. XIV-pocz. XVI w.: oprócz odziedziczonych po romanizmie m.in. palmet i wici rozpowszechniło się wiele nowych motywów w licznych odmianach i wariantach. W zdecydowanej większości ukazywano je za pomocą tłoków; pod koniec XV w. znaczenie zyskały też ornamenty radełkowe, a nawet drewniane klocki (kobergerowskie oprawy). Najprostszym motywem na tłokach był autonomiczny liść o pojedynczej lub więcej liczbie blaszek (trójliść, czteroliść) oraz kształcie (najczęściej zbliżonym do akantu, znacznie rzadziej innych roślin, np. koniczyny). Wielką popularnością cieszyły się motywy kwiatu (kwiecia) ujmowanego z boku lub z góry (trójpłatek, czteropłatek), rozety, lilii oraz owocu granatu. Niekiedy na tłokach widnieją też całe rośliny (poziomka). Za pomocą tłoków z motywem akantoidalnego liścia oraz gałęzi (konara) często tworzono ornamenty (arbor vitae, gałęziowy ornament). Z dekoracji architektonicznej wywodził się powszechny na oprawach kwiaton oraz pokrewny mu kwiatów bukiet. Specyficzną formą f. d. był owocu granatu wzór, często wyciskany z tłoków ukazujących tzw. pęd ruty. Częstą formą f. d. na późnogotyckich plakietach jest wić roślinna z wkomponowanymi motywami zwierząt lub drôleries. Różnorakie formy f. d., od zgeometryzowanych i prostych po drobiazgowo opracowane znajdują się też na wielu nacinanych oprawach XIV-pocz. XVI w. Na oblicze f. d. na renesansowych oprawach włoskich (od przełomu XV-XVI w.), a później krajów zaalpejskich (od 1 ćw. XVI w.) przemożny wpływ wywarła arabeska (o genezie antyczno-islamskiej) i islamska maureska. Ich rozbudowanymi układami kompozycyjnymi, wyciskanymi z wielu złoconych tłoków, pokrywano całe okładziny, ich większą część lub mniejsze strefy (np. ramy zwierciadła). Pochodną arabeski stały się drobne motywy f., jak arabeska narożna, różne formy kwiatonów czy kwiat Alda. Z kolei antykizujący charakter ma anthemion, laurowy wieniec czy groteska z elementami roślinnymi. Wraz z listkiem aldyńskim wszystkie z nich przeniknęły w 1 poł. XVI w. na oprawy krajów zaalpejskich, gdzie często podlegały przekształceniom formy. Tyczy się to m.in. arabeski występującej na radełkowaniach jako samodzielny ornament (niekiedy o reminiscencjach gotyckiej wici) lub naprzemiennie z wizerunkami postaci. Nowożytną formę zyskały motywy lilii oraz bukiety kwiatów, ukazywane samodzielnie, a od ok. poł. XVI w. także w owalnych medalionach. Dla opraw radełkowych 2 poł. XVI-pocz. XVII w. charakterystyczny jest palmetowo-arkadowy ornament i pokrewne mu formy. W 2 poł. XVI w. na oprawach włoskich spopularyzowały się liść podbiału i kwiatu lotosu wzór, zaś na francuskich oprawach à la fanfare oliwne lub laurowe gałązki branchage. Równocześnie, na manierystycznych oprawach częsta była maureska oraz festony i girlandy. Dla barokowych opraw XVII-pocz. XVIII w. typowe są liczne odmiany wici, zwłaszcza o formach akantowych. Pod wpływem francuskim (w tym à branchages opraw) popularność w całej Europie zyskiwała dekoracja branchage. Wielorakie zastosowanie miała palmowa gałązka i oliwna gałązka. Motywami kwiatów o różnym stopniu stylizacji, zapełniającymi niekiedy większość powierzchni okładzin i grzbietu, cechują się à Duodo oprawy, cottage roof oprawy, czy też dzieła z kompozytową dekoracją. Niekiedy motywy całych kwiatów, a nawet bujnych kompozycji kwiatowo-liściastych ukazywano w technice mozaiki (mozaikowe oprawy), haftu (haftowane oprawy), lub repusowania i cyzelowania (złotnicze oprawy). Perfekcją techniczną i finezją formalną odznaczają się f. d. malowane i lakowane na perskich oprawach XVI-XIX w. W zdobnictwie rokokowym f. d. były często integralnymi elementami koronek na koronkowych oprawach, jak również w koronce Luwru. Bujne wici oraz girlandy otaczające zwierciadło ukazywano m.in. na oprawach z kręgu niemieckiego. Motywy kwiatów jako główne dekoracje okładzin były częste na francuskich oprawach mozaikowych XVIII w., zaś pojedyncze i małe kwiaty były od baroku po XIX-pocz. XX w. powszechnie stosowane w dekoracji kompartymentów grzbietu. Bujne f. d., często wzbogacone scenami rodzajowymi, należą do najczęstszych ornamentów na papierach dekoracyjnych XVIII w., używanych na okładziny i wyklejki. W introligatorstwie klasycystycznym i empirowym, oprócz typowych ornamentów antykizujących z elementami floralnymi (anthemion, palmetowy ornament, groteska) niezwykłą popularność zdobyła winorośl i podobne wici (np. bluszcz). W dobie historyzmu XIX w. nawiązywano do wszelkich form f. d. od antyku po klasycyzm, najbujniejsze formy nadając ornamentom roślinnym na wydawniczych oprawach. Oryginalną formę mają f. d. na angielskich oprawach T. J. Cobden-Sandersona ze schyłku XIX w. Na przeł. XIX-XX w. sporą popularność we Francji zdobyły wykwintnie zdobione opr. z f. d w manierze art nouveau (określane: flore orementale). Masowo produkowano też drobniejsze tłoki ze stylizowanymi motywami roślinnymi, przeznaczone m.in. na parlante oprawy. Po f. d. sięgano też w oprawach 1 poł. XX w, m.in. w dziełach Jana Recmanika oraz Franciszka J. Radziszewskiego i jego naśladowców. Od tego czasu jednak traci ona na znaczeniu, podejmowana niekiedy w oprawach artystycznych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
Anthemion
Arabeska
Arabeska narożna
Arbor vitae
Branchage
à branchages oprawy
Cottage styl
Czteroliść
Czteropłatek
à Duodo oprawy
Feston
Gałąź (konar)
Gałęziowy ornament
Girlanda
Koniczyny liść
Koronka
Koronka Luwru
Kwiat
Kwiat Alda
Kwiatu lotosu wzór
Kwiatów bukiet
Lilia
Listek aldyński
Liść
Liść podbiału
Maureska
Oliwna gałązka
Ornamentyka oprawy
Owoc granatu
Owocu granatu wzór
Palmetowy ornament
Palmetowo-arkadkowy ornament
Palmowa gałązka
Parlante oprawy
Pąk
Pęd ruty
Poziomka
Rozeta
Trójliść
Trójpłatek
Wić roślinna
Wieniec
Winorośl

Grafika

Floralna dekoracja (palmetowy ornament) w obramieniu dekoracji oprawy romańskiej, Francja, 1 poł. XII w., fot. wg: Schmidt-Künsemüller 1985
Floralna dekoracja (wzór owocu granatu, kwiatony i rozety) na oprawie gotyckiej, kon. XV-pocz. XVI w.
Floralna dekoracja (rozety, lilie, wzór arbor vitae oraz kwiatony na okuciach) oprawy gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
Floralna dekoracja na gotyckim okuciu narożnym, kon. XV-pocz. XVI w.
Floralna dekoracja na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
Floralna dekoracja na oprawie gotyckiej, Wrocław, ok. 1500 r.
Floralny motyw użyty na oprawie renesansowej, Kraków, lata 20-30, XVI w.
Floralna dekoracja (arabeski) w obrębie radełkowań na oprawie renesansowej, Polska, lata 40. XVI w.
Floralna dekoracja (arabeska jako samodzielny ornament i element kompozycji radełka figuralnego) na oprawie renesansowej, Polska, ok. poł. XVI w.
Floralne ornamenty w trzech ramach ornamentalnych na okładzinie oprawy renesansowej, Czechy lub Dolny Śląsk, 1584, repr. wg: 111 Masterpieces, 2000
Floralne ornamenty w obrębie dekoracji oprawy w stylu Cottage, Samuel Mearne, 1681, repr. wg: Sotheby's New York, June 14, 1990
Floralne ornamenty w obrębie tzw. kompozytowej dekoracji na oprawie późnobarokowej, Niemcy lub Dolny Śląsk, pocz. XVIII w. Biblioteka Raczyńskich, Poznań, fot. A. Wagner
Floralny ornament na papierze dekoracyjnym (tzw. brokatowym) użytym jako wyklejka, XVIII w.
Floralna dekoracja na oprawie historyzującej, XIX w.
Oprawa z tzw. flore ornementale Mariusa-Michela, Francja 1884, fot. wg: Devauchelle 1995
Floralna dekoracja na oprawie T. J. Cobden-Sandersona, 1890 r., fot. wg: Sotheby's New York, [katalog aukcji] November 1 1995
Przykłady tłoków z motywami floralnymi używanych na oprawach parlante, Francja, kon. XIX w., fot. wg: Devauchelle 1995
Floralne dekoracje na oprawie Jana Recmanika, po 1910 r., fot. wg: Pokorzyńska 2014
Floralne dekoracje w dekoracji oprawy w stylistyce art déco, Robert Jahoda, przed 1928, fot. wg: "Silva Rerum", 1928

Przypisy

Federici, Houlis 1988, s. 51-52, 55-57;
Devauchelle 1995, s. 256-260;

Autor: A.W.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-===Floralna dekoracja===
+==Floralna dekoracja==
-(także: floralna ornamentyka)
+(także: floralna ornamentyka) (ang. ''floral pattern/ornament/design''; fr. ''décor floral'')
-(ang. ''floral pattern/ornament/design''; fr. ''décor floral'')
 Dekoracja ze stylizowanych lub realistycznych roślin, ukazanych jako pojedynczy motyw (złożony z jednej lub więcej roślin bądź ich fragmentów) lub ornament (najczęściej w formie wici roślinnej). Pod względem ikonograficznym stanowi najczęstszą kategorię zdobień opraw książkowych, występując w niezliczonych odmianach i wariantach praktycznie w każdej epoce i środowisku artystycznym. F. d. odgrywały istotną rolę w dekoracji wczesnośredniowiecznych opraw z kości słoniowej i opraw złotniczych, najczęściej zapełniając obramienia zwierciadeł okładzin i reliefowych plakiet. Ukazywane w ich obrębie wici i symetrycznie zakomponowane rośliny najczęściej silnie stylizowano i upraszczano; zdarzały się jednak zdobienia realistyczne (akant). W epoce romańskiej poddane silnej stylizacji i uproszczeniu, tworzyły najczęściej obramienia zwierciadła okładzin i pasy ornamentalne wyciskane z tłoków o prostokątych i kwadratowych kształtach. Typowa dla zdobnictwa tej epoki jest wić roślinna o postrzępionych liściach, czasem z wkomponowanymi motywami ptaków. Szczególnie popularny na oprawach francuskich ok. poł. XII – pocz. XIII w. był palmetowy ornament, tworzący obramienia i inne układy kompozycyjne. Od kon. XII w. popularność zyskiwały też lilie i rozety. Do bujnego rozkwitu f. d. doszło na oprawach gotyckich kon. XIV-pocz. XVI w.: oprócz odziedziczonych po romanizmie m.in. palmet i wici rozpowszechniło się wiele nowych motywów w licznych odmianach i wariantach. W zdecydowanej większości ukazywano je za pomocą tłoków; pod koniec XV w. znaczenie zyskały też ornamenty radełkowe, a nawet drewniane klocki (kobergerowskie oprawy). Najprostszym motywem na tłokach był autonomiczny liść o pojedynczej lub więcej liczbie blaszek (trójliść, czteroliść) oraz kształcie (najczęściej zbliżonym do akantu, znacznie rzadziej innych roślin, np. koniczyny). Wielką popularnością cieszyły się motywy kwiatu (kwiecia) ujmowanego z boku lub z góry (trójpłatek, czteropłatek), rozety, lilii oraz owocu granatu. Niekiedy na tłokach widnieją też całe rośliny (poziomka). Za pomocą tłoków z motywem akantoidalnego liścia oraz gałęzi (konara) często tworzono  ornamenty (''arbor vitae'', gałęziowy ornament). Z dekoracji architektonicznej wywodził się powszechny na oprawach kwiaton oraz pokrewny mu kwiatów bukiet. Specyficzną formą f. d. był owocu granatu wzór, często wyciskany z tłoków ukazujących tzw. pęd ruty. Częstą formą f. d. na późnogotyckich plakietach jest wić roślinna z wkomponowanymi motywami zwierząt lub drôleries. Różnorakie formy f. d., od zgeometryzowanych i prostych po drobiazgowo opracowane znajdują się też na wielu nacinanych oprawach XIV-pocz. XVI w. Na oblicze f. d. na renesansowych oprawach włoskich (od przełomu XV-XVI w.), a później krajów zaalpejskich (od 1 ćw. XVI w.) przemożny wpływ wywarła arabeska (o genezie antyczno-islamskiej) i islamska maureska. Ich rozbudowanymi układami kompozycyjnymi, wyciskanymi z wielu złoconych tłoków, pokrywano całe okładziny, ich większą część lub mniejsze strefy (np. ramy zwierciadła). Pochodną arabeski stały się drobne motywy f., jak arabeska narożna, różne formy kwiatonów czy kwiat Alda. Z kolei antykizujący charakter ma anthemion, laurowy wieniec czy groteska z elementami roślinnymi. Wraz z listkiem aldyńskim wszystkie z nich przeniknęły w 1 poł. XVI w. na oprawy krajów zaalpejskich, gdzie często podlegały przekształceniom formy. Tyczy się to m.in. arabeski występującej na radełkowaniach jako samodzielny ornament (niekiedy o reminiscencjach gotyckiej wici) lub naprzemiennie z wizerunkami postaci. Nowożytną formę zyskały motywy lilii oraz bukiety kwiatów, ukazywane samodzielnie, a od ok. poł. XVI w. także w owalnych medalionach. Dla opraw radełkowych 2 poł. XVI-pocz. XVII w. charakterystyczny jest palmetowo-arkadowy ornament i pokrewne mu formy. W 2 poł. XVI w. na oprawach włoskich spopularyzowały się liść podbiału i kwiatu lotosu wzór, zaś na francuskich oprawach ''à la fanfare'' oliwne lub laurowe gałązki ''branchage''. Równocześnie, na manierystycznych oprawach częsta była maureska oraz festony i girlandy. Dla barokowych opraw XVII-pocz. XVIII w. typowe są liczne odmiany wici, zwłaszcza o formach akantowych. Pod wpływem francuskim (w tym à branchages opraw) popularność w całej Europie zyskiwała dekoracja branchage. Wielorakie zastosowanie miała palmowa gałązka i oliwna gałązka. Motywami kwiatów o różnym stopniu stylizacji, zapełniającymi niekiedy większość powierzchni okładzin i grzbietu, cechują się ''à Duodo'' oprawy, cottage roof oprawy, czy też dzieła z kompozytową dekoracją. Niekiedy motywy całych kwiatów, a nawet bujnych kompozycji kwiatowo-liściastych ukazywano w technice mozaiki (mozaikowe oprawy), haftu (haftowane oprawy), lub repusowania i cyzelowania (złotnicze oprawy). Perfekcją techniczną i finezją formalną odznaczają się f. d. malowane i lakowane na perskich oprawach XVI-XIX w. W zdobnictwie rokokowym f. d. były często integralnymi elementami koronek na koronkowych oprawach, jak również w koronce Luwru. Bujne wici oraz girlandy otaczające zwierciadło ukazywano m.in. na oprawach z kręgu niemieckiego. Motywy kwiatów jako główne dekoracje okładzin były częste na francuskich oprawach mozaikowych XVIII w., zaś pojedyncze i małe kwiaty były od baroku po XIX-pocz. XX w. powszechnie stosowane w dekoracji kompartymentów grzbietu. Bujne f. d., często wzbogacone scenami rodzajowymi, należą do najczęstszych ornamentów na papierach dekoracyjnych XVIII w., używanych na okładziny i wyklejki. W introligatorstwie klasycystycznym i empirowym, oprócz typowych ornamentów antykizujących z elementami floralnymi (anthemion, palmetowy ornament, groteska) niezwykłą popularność zdobyła winorośl i podobne wici (np. bluszcz). W dobie historyzmu XIX w. nawiązywano do wszelkich form f. d. od antyku po klasycyzm, najbujniejsze formy nadając ornamentom roślinnym na wydawniczych oprawach. Oryginalną formę mają f. d. na angielskich oprawach T. J. Cobden-Sandersona ze schyłku XIX w. Na przeł. XIX-XX w. sporą popularność we Francji zdobyły wykwintnie zdobione opr. z f. d w manierze ''art nouveau'' (określane: ''flore orementale''). Masowo produkowano też drobniejsze tłoki ze stylizowanymi motywami roślinnymi, przeznaczone m.in. na ''parlante'' oprawy. Po f. d. sięgano też w oprawach 1 poł. XX w, m.in. w dziełach Jana Recmanika oraz Franciszka J. Radziszewskiego i jego naśladowców. Od tego czasu jednak traci ona na znaczeniu, podejmowana niekiedy w oprawach artystycznych.
@@ Linia 60: / Linia 58: @@
 Plik:Figuralna dekoracja na romańskiej oprawie zdobionej tłokami, Francja, 1 poł. XII w., fot. wg Schmidt-Künsemüller 1985.jpg | Floralna dekoracja (palmetowy ornament) w obramieniu dekoracji oprawy romańskiej, Francja, 1 poł. XII w., fot. wg: Schmidt-Künsemüller 1985
+Plik:Floralna dekoracja, Wzór owocu granatu, kwiatony i rozety w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV-pocz. XVI w..jpg | Floralna dekoracja (wzór owocu granatu, kwiatony i rozety) na oprawie gotyckiej, kon. XV-pocz. XVI w.
+Plik:Floralna dekoracja, Rozety, lilie, wzór arbor vitae oraz motywy floralne na okuciach oprawy gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w..jpg | Floralna dekoracja (rozety, lilie, wzór ''arbor vitae'' oraz kwiatony na okuciach) oprawy gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
+Plik:Floralna dekoracja 1b.jpg | Floralna dekoracja na gotyckim okuciu narożnym, kon. XV-pocz. XVI w.
 Plik:Floralne dekoracje 5.jpg | Floralna dekoracja na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
 Plik:Floralne dekoracje 4.jpg | Floralna dekoracja na oprawie gotyckiej, Wrocław, ok. 1500 r.
-Plik:Floralna dekoracja 1b.jpg | Floralna dekoracja na gotyckim okuciu narożnym, kon. XV-pocz. XVI w.
 Plik:Floralne dekoracje 3.jpg | Floralny motyw użyty na oprawie renesansowej, Kraków, lata 20-30, XVI w.
+Plik:Floralna dekoracja, Floralne dekoracje (arabeski) w obrębie radełkowań na oprawie renesansowej, Polska, lata 40. XVI w..jpg | Floralna dekoracja (arabeski) w obrębie radełkowań na oprawie renesansowej, Polska, lata 40. XVI w.
+Plik:Floralna dekoracja, Arabeska jako samodzielny ornament i element dekoracji radełka figuralnego na oprawie renesansowej, Polska, ok. poł. XVI w..jpg | Floralna dekoracja (arabeska jako samodzielny ornament i element kompozycji radełka figuralnego) na oprawie renesansowej, Polska, ok. poł. XVI w.
 Plik:Img391, Kompozycja ramowa, Czechy lub Dolny Śląsk, 1584, wg 111 Masterpieces2.jpg | Floralne ornamenty w trzech ramach ornamentalnych na okładzinie oprawy renesansowej, Czechy lub Dolny Śląsk, 1584, repr. wg: ''111 Masterpieces'', 2000
 Plik:Floralne dekoracje 2.jpg } Floralna dekoracja na oprawie barokowej, prawdopodobnie Polska, XVIII w.
+Plik:Img393, Cottage styl, samuel Mearne, 1681, Sotheby.s New York June 14 19902.jpg | Floralne ornamenty w obrębie dekoracji oprawy w stylu ''Cottage'', Samuel Mearne, 1681, repr. wg: Sotheby's New York, June 14, 1990
 Plik:Floralne dekoracje, kompozytowa dekoracja, Niemcy lub Dolny Śląsk, pocz. XVIII w..jpg | Floralne ornamenty w obrębie tzw. kompozytowej dekoracji na oprawie późnobarokowej, Niemcy lub Dolny Śląsk, pocz. XVIII w. Biblioteka Raczyńskich, Poznań, fot. A. Wagner
+Plik:Floralna dekoracja, Floralny ornament na papierze dekoracyjnym (tzw. brokatowym) użytym na wyklejkę, XVIII w..jpg | Floralny ornament na papierze dekoracyjnym (tzw. brokatowym) użytym jako wyklejka, XVIII w.
 Plik:Floralne dekoracje 7, BPP XIX w..jpg | Floralna dekoracja na oprawie historyzującej, XIX w.
+Plik:Floralne dekoracje, Oprawa z flore ornementale Mariusa-Michela, Francja 1884, wg Devauchelle 1995.jpg | Oprawa z tzw. ''flore ornementale'' Mariusa-Michela, Francja 1884, fot. wg: Devauchelle 1995
 Plik:Floralna dekoracja,Cobden.Sanderson, 1890, Sothebys New York, November 1 1995.jpg | Floralna dekoracja na oprawie T. J. Cobden-Sandersona, 1890 r., fot. wg: Sotheby's New York, [katalog aukcji] November 1 1995
 Plik:Floralne dekoracje, Przykłady tłoków z motywami floralnymi używanych na oprawach parlante, Francja, kon. XIX w., fot. wg Devauchelle 1995.jpg | Przykłady tłoków z motywami floralnymi używanych na oprawach ''parlante'', Francja, kon. XIX w., fot. wg: Devauchelle 1995
 Plik:Floralne dekoracje na oprawie Jana Recmanika, po 1910 r., fot. wg Pokorzyńska 2014.jpg | Floralne dekoracje na oprawie Jana Recmanika, po 1910 r., fot. wg: Pokorzyńska 2014
+Plik:Floralne dekoracje , Jahoda, przed 1928, Silva Rerum, 1928, IV, z. 1.2, tabl. nie num.jpg | Floralne dekoracje w dekoracji oprawy w stylistyce art déco, Robert Jahoda, przed 1928, fot. wg: "Silva Rerum", 1928
 </gallery>
 ==Przypisy==
-#
+# Federici, Houlis 1988, s. 51-52, 55-57;
+# Devauchelle 1995, s. 256-260;
 ----
 Autor: '''A.W.'''

Floralna dekoracja: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 08:43, 4 kwi 2022

Spis treści