Winorośl
Spis treści
Winorośl
(ang. vineleaf ornament, vine pattern; fr. décor de vigne, niem. Weinlaubranke)
Motyw zdobniczy oraz ornament wywodzące się z antyku i zaadoptowane w chrześcijaństwie jako symbol chrystologiczny. Od średniowiecza jedna z najpopularniejszych form →wici roślinnych w zdobnictwie opraw książkowych. Ukazywana na wczesnośredniowiecznych →złotniczych oprawach, jako obramienie zwierciadła. W gotyku (XV-pocz. XVI w.) motyw w. ukazywano na nielicznych tłokach, zazwyczaj jako kiść winogron wyrastająca z krótkiego, ulistnionego pędu. Często ukazywano ją w obramieniu gotyckich, zwłaszcza niderlandzkich, plakiet z XV – 1 poł. XVI w. Efektowne formy przyjmowała w. na gotyckich radełkach: jako regularnie wijący się pęd z charakterystycznymi liśćmi i kiściami winogron, niekiedy naprzemiennie z kwiatami a nawet wkomponowanymi między wici zoomorficznymi motywami (np. radełko gdańskiego Introligatora Rozet, ok. 1500; dwa wzory radełka używanego w Krakowie od ok. 1500 do ok. poł. XVI w.). Mimo długotrwałego stosowania niektórych radełek z tym ornamentem, w XVI w. wyparły go inne wzory. Do ponownego rozkwitu w. jako dekoracji bordiur okładzin doszło na klasycystycznych i empirowych oprawach (kon. XVIII-1 ćw. XIX w.). Wówczas też rozpowszechnił się charakterystyczny wzór w. (określanej we Francji: feuille de vigne – liść winorośli), ukazujący nieco rozrzedzone, ale realistyczne i drobiazgowo opracowane, ulistnienie, kiście winogron oraz wąsy czepne (np. różne warianty w. na dziełach Jeana-Claude Bozeriana w Paryżu, Johanna J. A. Lehmanna w Berlinie, anonimowego introligatora warszawskiego pracującego dla wielkiego ks. Konstantego). Upodobanie do w. przetrwało cały XIX w., zarówno na oprawach rzemieślniczych, jak wydawniczych. W ograniczonym stopniu pojawia się do dziś. W praktyce badawczej w. na oprawach z kon. XVIII-XIX w. może być mylona z wicią roślinną w formie pędów bluszczu (kształt liści, wąsy czepne, lecz bez kiści winogron).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Belwederskie oprawy
Floralna dekoracja
Wić roślinna
Grafika
Przykłady tłoków gotyckich z motywem winorośli, wg: Schwenke, Schunke 1979
Winorośl jako dekoracja radełkowa na oprawie gotyckiej, Gdańsk, o. 1500, fot. wg: Tondel 2007
Winorośl w dekoracji radełka na gotyckiej oprawie, ok. 1500 r.
Winorośl jako dekoracja zwierciadła gotyckiej plakiety niderlandzkiej, przed 1543, BUMK Toruń, fot. A. Wagner
Ornament w formie winorośli na oprawie empirowej, J.C. Bozerian, Paryż, po 1800 r., fot. wg: Culot 1979
Ornament w formie winorośli na oprawie empirowej, J. Bozerian, Paryż, 1812, fot. wg: von Arnim 1992
Ornament w formie winorośli na oprawie empirowej, pocz. XIX w.
Ornament w formie winorośli na oprawie empirowej, introligator warszawski, po 1814, fot. wg: Birkenmajer 1930
Ornament w formie winnej latorośli na oprawie polskiej, XIX w.
Przypisy
- Birkemnajer 1930, tabl. nie num.;
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXIII-XXIV, XLV-XLVII, L i in.;
- Culot 1979, tabl. VI/il. 51-52, XV, XXIX;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 225-226, 315;
- Krynicka 1980, il. 18i-j;
- Fogelmark 1990, tabl. VI-VII, XXIV, XXXI i in.;
- von Arnim 1992, tabl. 154, 162-163;
- Devauchelle 1995, s. 173;
- Rządek, Tomaszewski, Żuchowski 1991, s. 57;
- Macchi F. i L. 2002, s. 484;
- Tondel 2007, tabl. XXVI, XXXIX.
Autor: A.W.
