Akant

Spis treści

1 Akant
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Akant

(ang. acanthus; fr. acanthe)

Pospolita roślina zielna regionu subtropikalnego i tropikalnego, o pokaźnych i okazałych liściach. Od starożytności grecko-rzymskiej jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych, ukazywany jako pojedynczy liść, zmultiplikowane liście, wić lub rozeta. Na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych i z kości słoniowej niekiedy stosowano ornament w formie stykających się, pionowo ustawionych i ściętych u dołu liści a-u, którym obramiano sceny religijne na płytkach z kości słoniowej, o formie wywodzącej się z tradycji bizantyńskiej. Na oprawach romańskich rzadko ukazywany, jako silnie stylizowany motyw wyciskany z kwadratowych lub prostokątnych tłoków. Pod wpływem iluminatorstwa oraz różnorakich dziedzin rzemiosła artystycznego zdobył dużą popularność w oprawach późnogotyckich 2 poł. XV-pocz. XVI w. Jednocześnie jego forma uległa przekształceniom, zazwyczaj idącym ku uproszczeniu (liście „akantopodobne”). Zmultiplikowane motywy liścia a-u chętnie wprzęgano w ramy ornamentalne otaczające zwierciadło, ukazywano wśród innych motywów zdobiących zwierciadło, lub tworzono z nich większe motywy, jak rozety (np. niektórzy mistrzowie krakowscy schyłku XV – początku XVI w.). Szczególną popularność zyskał w kompozycjach arbor vitae, w których „wyrasta” z suchego konaru, często z rozetą i towarzyszącymi motywami zoomorficznymi. W późnym gotyku tłoki ukazujące pojedyncze liście a-u często zastępowano tłokami oraz radełkami z kombinacją liścia, suchego konaru i rozety, a także dodatkowych motywów. Na oprawach renesansowych z XVI w. o dekoracji radełkowej formy akantowe mają niektóre wici oraz uproszczone arabeski. Stylizacji zależnej od aktualnych prądów w zdobnictwie (a. suchy, a. mięsisty) podlegają dekoracje akantowe na barokowych oprawach złotniczych XVII-XVIII w. Liście lub wici a-u chętnie wkomponowywano w rozbudowane dekoracje opraw rokokowych (m.in. plakietowe oprawy Antoine-Michela Padeloupa i Pierre-Paula Dubuissona). Na osiemnastowiecznych oprawach włoskich liście a-u często tworzą też kartusze herbowe m.in. superekslibrisów papieskich. Wyrafinowane formy przyjęły a-e wici i narożne rozety na oprawach klasycystycznych z kon. XVIII-pocz. XIX w., tworzące efektowne obramienia zwierciadeł. Bujne, mięsiste liście i wici a-u o formie odwołującej się do sztuki XVII-XVIII w., ukazywano za pomocą tłoków i plakiet na historyzujących oprawach XIX w. Od pocz. XX w. znaczenie tej rośliny w zdobnictwie introligatorskim gwałtownie zmalało.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Arabeska
Arbor vitae
Liść

Grafika

Ornament z liści akantu na oprawie Sakramentarza Drogona, poł. IX w., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: Ganz 2015
Liść akantu na zapięciu oprawy gotyckiej, ok. 1500, BTNP - Płock, fot. A. Wagner
Liście akantu w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV w.
Liście akantu wkomponowane we wzór owocu granatu na oprawie gotyckiej, 2 poł. XV w.
Liście akantu w dekoracji oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w.
Liście akantu jako element arbor vitae w dekoracji oprawy gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.