Historyzujące oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 10:34, 30 kwi 2022

Historyzujące oprawy

(ang. retrospective bindings, 'historical' styles bindings, franc. reliures du style historiciste / rétrospectif reliures, niem. Historisierende Einbände)

Oprawy o dekoracji naśladującej w całości lub częściowo dawne style artystyczne w oparciu o naukową wiedzę na temat tych stylów. Zjawisko tworzenia h. o. datuje się od pierwszego dwudziestolecia XIX w., gdy na fali romantyzmu (romantyczne oprawy) zaczęto w Anglii i Francji, a następnie w innych krajach europejskich, tworzyć à la cathedrale oprawy, inspirowane dekoracją architektoniczną gotyckich katedr. Z postawami romantycznymi wiązało się spopularyzowanie w 2 ćw. XIX w. opraw swobodnie nawiązujących do zdobnictwa baroku i rokoka, głównie poprzez kompozycje wykorzystujące ornamenty z liśćmi akantu, często w stylizacji na rocaille. Ogromną rolę w popularyzacji h. o. miał paryski mistrz Joseph Thouvenin, realizujący w latach 30. XIX w. zlecenia dla bibliofila Charlesa Nodiera na pastisze francuskich opraw z XVI i XVII w. (w tym na oprawę dzieła pt. Fanfares et Courvées abbadesques…, od którego przyjął się naukowy termin à la fanfare oprawy). Podobnych wyzwań podejmowali się inni wybitni introligatorzy francuscy, jak Antoine Bauzonnet i Georges Trautz (pastisze m.in. grolierowskich opraw, dzieł Le Gascona i mozaikowych opraw z XVIII w.), czy Francisque Cusin i Émile Mercier (oprawy inspirowane zdobnictwem m.in. Dubuissona i Derôme’a oraz wyrobami z innych dziedzin plastyki XVIII w.). Realizacje francuskich mistrzów oraz specjalistyczne wzorniki introligatorskie, w których prezentowano dzieła słynnych mistrzów XVI-XVIII w., jak Album du relieur-doreur z 1839 r., przyczyniały się do rozwoju nurtu historyzującego w introligatorstwie innych krajów. Obok możliwie wiernych kopii oraz swobodniejszych pastiszów dzieł o formie typowej dla nowożytnej Francji, popularność zyskiwały oprawy o dekoracji przywołującej „style narodowe”, np. liczne w Niemczech ledersznytowe oprawy neogotyckie, czy hiszpańskie oprawy neomudejar (mudejar oprawy). Systematyczny wzrost wiedzy o technikach wykonawczych i dekoracji dawnych opraw, a jednocześnie rozwój ruchu bibliofilskiego w Europie i USA, miały też niebagatelny wpływ na proceder fałszowania opraw z pracowni dawnych mistrzów oraz ich słynnych klientów. Wraz z dynamicznym wzrostem przemysłowej produkcji książki w 2 poł. XIX w., nurt historyzmu objął też wydawnicze oprawy. Sprzyjało temu dążenie wydawców do uatrakcyjnienia szaty zewnętrznej książek, do czego inspiracji dostarczały efektowne, bogato złocone dzieła introligatorstwa XVI-XVIII w. (tak europejskie, jak islamskie). Walor dekoracyjny takich opraw potęgowano, znamiennym dla ówczesnego eklektyzmu, kompilowaniem elementów z różnych epok. W kręgu niemieckim do rozpowszechnienia się wzorców dawnych arcydzieł introligatorstwa przyczyniły się wydawnictwa albumowe (np. Gustava Fritsche, Moderne Bucheinbände. Original-Entwürfe zur Ornamentierung von Buchdecken, Lipsk 1878) oraz bogato ilustrowane monografie i podręczniki introligatorskie. W ostatnich dekadach XIX w., równolegle z masową produkcją efektownych i nierzadko pretensjonalnych h. o. powstawały dzieła o wysmakowanej, artystycznej formie. Do najsłynniejszych wśród nich należą paryskie prace Mariusa (właściwie: Jeana) Michela, w których przywoływano m.in. skomplikowane, manierystyczne wzorce opraw z kartuszową dekoracją. Z kolei w oprawach Roberta Joly w Paryżu łączono wierność wobec oryginalnych kompozycji mozaikowych à repetition Antoine-Michel Padeloupa z techniczna perfekcją (kasetonowa dekoracja). Angielska pracownia Doves Bindery nawiązała w 1897 r. do dekoracji jednej z gotyckich opraw Ulricha Schreiera w Wiedniu (2 poł. XV w.), tworząc luksusowe oprawy neogotyckie do The Works Geoffreya Chausera z oficyny Kelmscott Press Williama Morrisa. Zmierzch h. o. nastąpił na pocz. XX w. wskutek rozkwitu modernistycznych nurtów w zdobnictwie introligatorskim (secesyjne oprawy, art déco oprawy, awangardowe oprawy). Niemniej do dziś wielu introligatorów sięga po wzorce dawnych opraw, włącznie z kompozycjami typowymi dla romantyzmu i historyzmu (na gruncie polskim np. Władysław Dąbrowski, Jan Recmanik, firma Kurtiak i Ley).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
À la cathédrale oprawy
Fałszowanie opraw
à la fanfare oprawy
Grolierowskie oprawy
Kartuszowa dekoracja
Kasetonowa dekoracja
Nacinane oprawy
Mozaikowe oprawy
Mudejar oprawy
À répétition dekoracja
Rocaille
Romantyczne oprawy
Wydawnicze oprawy
Wzorniki introligatorskie

Grafika

• 

  Oprawa historyzująca o dekoracji neorokokowej, Paryż, Francisque Cusin, Émile Mercier, ok. poł. XIX w.. fot. wg: Devaux 1977

• 

  Oprawa historyzująca w typie opraw à la fanfare, Paryż, 1854, fot. wg: Fernández 1994

• 

  Oprawa wydawnicza - historyzująca, w typie opraw manierystycznych z dekoracją kartuszową, Paryż, 1869, fot. wg: Fernández 1994

• 

  Oprawa historyzująca z dekoracją w typie opraw z kolecji Jeana Groliera, Antoine Bauzonnet, Georges Trautz, Paryż, ok. 1860, fot. wg: von Arnim 19

• 

  Oprawa historyzująca z dekoracją w typie wachlarzowym, prawdopodobnie Francja, 1 poł. XIX w., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Historyzujące oprawy nacinane o formach neogotyckich, Niemcy, 2 poł. XIX w., fot. wg: Heraldische Meisterwerke

• 

  Oprawa historyzująca dzieł G. Chausera wydanych w oficynie Williama Morrisa, Doves Bindery, 1897, repr. wg: Sotheby's New York, November 1, 1995

• 

  Oprawa historyzująca z dekoracją w typie opraw aldyńskich i grolierowskich, Jan Recmanik, przed 1949 r., fot. wg: Pokorzyńska 2014

• 

  Oprawa historyzująca w typie barokowych opraw z dekoracją pointillé, Hiszpania, Emilio Brugalla, 1943, fot. wg Fernández 1994

Przypisy

1. Colombo 1952, s. 1477-149, 157-161;
2. Devaux 1977, s. 235-259;
3. von Arnim 1992, kat. 184-186, 189-190, 192-193;
4. Fernández 1994, kat. 57-59, 92, 107 i in.;
5. Devauchelle 1995, s. 206-234, 236-256;
6. Kozakiewicz 1996, s. 152;
7. Macchi F. i L. 2002, s. 353-354, 396;
8. Checa Cremader 2003, s. 396-425;
9. Wittock 2009, kat. 64, 69, 73 i in.;
10. Pokorzyńska 2014, s. 36-38, 90,
11. Wagner 2014, s. 46-52;
12. Schaefer 2017, s. 17-18.

Autor: A.W.