Wzorniki introligatorskie
Spis treści
Wzorniki introligatorskie
(niem. Buchbinder-Musterbuch)
Bogato ilustrowane wydawnictwa zawierające wzory dekoracji, a w mniejszym stopniu też rozwiązań materiałowo-technicznych, dla wykonawców opraw książkowych. Tradycja wykorzystywania przez introligatorów oraz złotników i hafciarzy modnych ornamentów i motywów zdobniczych, ukazanych w formie graficznej, sięga XVI w. Dzieła Nicolò Zoppino (Esemplario di lavori dove le tenere farciulle…, Wenecja 1529), Francesca de Pellegrino, La Fleur de la science […] arabicque et ytalique (Paryż, 1530), Livre de Moresques z rycinami Cornelisa Bosa (Paryż, 1546), czy Grotesken und Mauresken Petera Flötnera lub Hansa Rudolfa Manuela Deutscha (Zurych 1549) odegrały istotną rolę w rozprzestrzenianiu się ornamentyki islamskiej (maureska, maureskowo-wstęgowy ornament) w zdobnictwie opraw. Powstające w podobnym czasie tzw. „luźne” sztychy z wzorcowymi ornamentami antykizującymi popularyzowały m.in. wizerunki all’antica, kandelabrowy ornament, i groteskę. Ich naśladownictw podejmowali się w pierwszej kolejności wykonawcy radełek i plakiet (głównie złotnicy i grawerzy), w drugiej zaś sami introligatorzy, wprowadzający nowe wzory do dekoracji opraw. Podobną rolę odgrywały francuskie, niderlandzkie i niemieckie miedzioryty z 2-4 ćw. XVI w. w przenikaniu do zdobnictwa opraw rollwerku i okuciowego ornamentu. Wraz z rozpowszechnianiem się albumowych publikacji wzornikowych oraz pokrewnych im podręczników introligatorstwa w XVII i XVIII w., pogłębiało się zjawisko oddziaływania takich dzieł na repertuar formalno-stylowy twórców opraw. Szczególnie widoczne jest to w oprawach złotniczych, których twórcy najszybciej i najpełniej recypowali najnowsze trendy w ornamentyce (np. ewolucja form akantu w XVII-pocz. XVIII w., wstęgowo-cęgowy ornament na regencyjnych i rokokowych oprawach z 2-3 ćw. XVIII w.). Podobną postawę wykazywali introligatorzy, korzystający np. z wzornika Mattheusa Vogta, Invention Newer Contrafacturlicher Vorstellung (Ulm 1644), zawierającego m.in. projekty dekoracji obcięć kart, czy bogato ilustrowanego, czterotomowego podręcznika Christopha E. Predigera, Der Buchbinder und Futtermacher (Frankfurt i Lipsk, 1741-1759) – m.in. ze szczegółowymi projektami dekoracji okładzin. Duży wpływ na rozkwit nurtu historyzującego (historyzujące oprawy) we francuskim, a w ślad za nim – europejskim, introligatorstwie artystycznym ery romantyzmu (romantyczne oprawy) miał wzornik pt Album du relieur-doreur z 1839 r., zawierający m.in. schematyczne rysunki dekoracji opraw słynnych mistrzów XVI-XVIII w. Wraz z uprzemysłowieniem produkcji druków i ich opraw w XIX w. na rynku wydawniczym pojawiały się w. i. oraz katalogi ofertowe, kierowane zarówno do introligatorskich rzemieślników jak i pracowni fabrycznych, np. wielozeszytowy Ideen-Magazin für Buchbindern wydawany przez Alberta Falckenberga (Magdeburg 1843-1859). Funkcję wzorników introligatorskich a zarazem eleganckich książek bibliofilskich pełniły albumy z podobiznami arcydzieł introligatorstwa z pracowni dawnych mistrzów, jak np. Moderne Bucheinbände. Original-Entwürfe zur Ornamentierung von Buchdecken Gustava Fritsche (Lipsk 1878). W XX-XXI w. obfitość ilustrowanych publikacji o oprawach oraz stylach zdobniczych, a w ostatnich latach niemal nieograniczone zasoby Internetu sprawiły, że tradycyjne wzorniki straciły rację bytu.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ornament
Historyzujące oprawy
Introligatorstwo
Romantyczne oprawy
Wydawnicze oprawy
Grafika
Drzeworytnicza plansza we wzorniku N. Zoppino, Esemplario di lavori dove le tenere fanciulle, Wenecja 1530, fot. wg: gallica.bnp.fr
Drzeworytnicza plansza we wzorniku Petera Flötnera, Zurych 1549, fot. wg: metmuseum.org
Rycina Virgila Solisa przedstawiająca wzorcowe medaliony all'antica z popiersiami władców, ok. poł. XVI w., wg New Illustrated Bartsch
Miedziorytnicze wzory orn. maureskowowstęgowego, Virgil Solis, Niemcy, przed 1562, wg sammlungonline.mkg.hamburg.de
Plansza z projektem oprawy barokowej z dzieła C. E. Predigera, Der Buchbinder und Futtermacher, Frankfurt i Lipsk, 1741-59
Plansza z Ideen-Magazin für Buchbindern, A. Falckenberg, Magdeburg lta 40.50 XIX w., fot. wg: von Arnim 1992
Przypisy
- Schunke 1954, s. 290-303;
- Devaux 1977, s. 84;
- Pollard, Potter 1984;
- von Arnim 1992, tabl. 185;
- Foot 2006, s. 65-105;
- Pokorzyńska 2015 II, s. 44;
- Wagner 2016 II, s. 55, 57;
- Wagner, Tondel 2019, s. 128-187.
- Aussen-Ansichten: Bucheinbände aus 1000 Jahren aus den Beständen der Bayerischen Staatsbibliothek München, red. Bettina Wagner, Wiesbaden 2006, s. 67-68.
Autor: A.W.
