Grolierowskie oprawy

Spis treści

1 Grolierowskie oprawy
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Grolierowskie oprawy

Określenie opraw wykonanych w różnych stylach dekoracji przez introligatorów włoskich i francuskich dla jednego z najwybitniejszych bibliofilów francuskich ery nowożytnej, Jeana Groliera (*1479 †1565). Jako wykształcony w Italii miłośnik antyku i humanizmu, wykorzystywał pozycję generalnego skarbnika ks. Mediolanu podczas okupacji francuskiej, by w latach 1509-1512 i 1515-1521 zgromadzić bogatą kolekcję drukarskich humaniorów. Dzieła te sprowadzał bezpośrednio z oficyn i księgarni włoskich (m.in. z Wenecji), a następnie oddawał do oprawy mediolańskim introligatorom. Po powrocie do Paryża, już jako jeden z najzamożniejszych urzędników królewskich, pomnażał humanistyczny księgozbiór, doprowadzając go do liczby ok. 3 tys. tomów (z czego do dziś zachowało się ok. 620 tomów; w Polsce 1 tom.: BUMK Toruń). Humanistyczną postawę manifestował zamawianiem dwóch lub więcej egzemplarzy każdego z dzieł, które chętnie pożyczał, zgodnie z dewizą ”IO. GROLIERI ET AMICORVM”, zapisywaną na kartach ksiąg oraz ukazywaną na oprawach. Korzystając wciąż z usług włoskich handlarzy, oddawał księgi introligatorom paryskim, reprezentującym różne orientacje stylowe. Zaowocowało to powstaniem opraw wpisujących się w najświeższe tendencje stylowe w zdobnictwie, przy jednoczesnym najwyższym poziomie wykonawstwa.

Oprawy z okresu mediolańskiego (około 30 tomów) cechuje przejrzysta kompozycja dekoracji: w centrum okładzin medalion imitujący renesansową plakietę (Grolier był także kolekcjonerem dzieł tego rodzaju) oraz złocona ramka z arabeską bądź plecionką. Znana jest też oprawa z centralnym superekslibrisem herbowym bibliofila, ujętym od góry i dołu przez putta z rogami obfitości, w narożach zwierciadła arabeski narożne (angolari) zaś dookoła szeroka, kilkustrefowa rama ornamentalna. W okresie paryskim Grolier zlecał prace różnym, choć w większości anonimowym, introligatorom. Konsekwencją tego jest szereg hipotez atrybucyjnych, sformułowanych głównie w powojennym kilkudziesięcioleciu przez badaczy zachodnioeuropejskich (m.in. G. D. Hobson, H. Nixon, L.-M. Michon, I. Schunke, A. Hobson), z których część została później odrzucona (np. kwestia licznych prac „Introligatora Wstęg [geometrycznych]”, określanego też jako „Warsztat z koniczyną”, którego identyfikowano z Claude de Picques’em, a obecnie z Jeanem Picardem). Pomimo nierozstrzygnięcia problemu autorstwa g. o. z tego okresu, daje się wyodrębnić wśród nich kilka grup stylowych, pokrywających się z paroma paryskimi introligatorami, w niektórych przypadkach działającymi równolegle. Do najwcześniejszych zleceniobiorców Groliera zalicza się Introligatora Lilii (Fleur-de-Lis Binder), którego niewielkie oprawy cechują się relatywnie prostą dekoracją opartą na przenikaniu się form floralnych i geometrycznych wzbogaconych napisami. Najliczniejsze dzieła łączy się z Jeanem Picardem, będącym nie tylko introligatorem, ale i pośrednikiem między Grolierem a weneckim księgarzem Gianfrancesco Torresano. Stworzył on szeroki wachlarz projektów o orientalnych, lecz silnie przetworzonych, źródłach: zgeometryzowane plecionki oraz wstęgi (taśmy), niekiedy o skomplikowanej formie, występują z ornamentami floralnymi oraz napisami widniejącymi w centrum okładzin. U dołu każdej z górnych okładzin wyciskał z tłoków złoconą dewizę bibliofila. Z jego pracownią wiąże się też architektoniczne oprawy o bogatej dekoracji. Na lata 1547-1553 przypadała współpraca Groliera z Introligatorem Łuku Kupidyna (Cupid’s Cow Binder), tworzącego oprawy m.in. o bogatej, maureskowej dekoracji z użyciem mozaiki (mozaikowe oprawy). Prawdopodobnie od 1552 do 1553 r. pracował dla bibliofila introligator króla Henryka II – Gommar Estienne; jego dzieła odznaczają się bogatą kartuszową dekoracją, obejmującą całe okładziny, zaś w sferze struktury woluminów – płaskimi grzbietami bez zaakcentowanych garbów zwięzów. Oprawy z ostatnich lat życia Groliera reprezentują różne style dekoracji, od wyraźnie italianizującego, przez orientalizujący (w typie centre and corners), po à la fanfare (egzemplarz oprawy w tym stylu uważa się za ostatnią – wykonaną między 1558 a 1565 r. na zlecenie lub jako podarunek dla bibliofila).

Działalność kolekcjonerska Groliera, w tym oprawy zamawiane przez niego, wywarły wpływ na środowisko francuskich bibliofilów 2 poł. XVI i pocz. XVII w. (np. Thomas Mahieu oznaczający swe księgi dewizą „TH. MAIOLI ET AMICORVM”, Jacques-Auguste de Thou). Jako wytwory wiodących pracowni introligatorskich Paryża miały też swój udział w rozprzestrzenianiu się w Europie charakterystycznych rozwiązań formalnych w dekoracji opraw (aldyńsko-grolierowskie oprawy). Były też chętnie naśladowane w zdobnictwie historyzujących opraw XIX-XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Aldyńsko-grolierowskie oprawy
Architektoniczne oprawy
Centre and cornerpieces
à la fanfare oprawy
Historyzujące oprawy

Grafika

Oprawa z dekoracją a placchetta dla Jeana Groliera, Mediolan, pocz. 2 dekady XVI w., fot. wg Hobson 1926
Oprawa z dekoracją a placchetta dla Jeana Groliera, Mediolan, ok. 1520 r.
Oprawa dla Jeana Groliera, Introligator Lilii, Paryż, ok. 1538-40, fot. wg www.reliures.bnf.fr
Oprawa dla Jeana Groliera, Introligator Lilii,, Paryż, ok. 1540, wg BM 1965
Oprawa z księgozbioru Jeana Groliera, Jean Picard, Paryż, prawdopodobnie lata 40. XVI w., BUMK, Toruń, fot. P. Kurek
Oprawa z dekoracją architektoniczą, wykonana dla Jeana Groliera, Paryż, prawd. Jean Picard, fot. wg Nixon 1965
Oprawa wykonana dla Jeana Groliera, Jean Picard, Paryż, lata 40. XVI w., fot. wg: Nixon 1965
Oprawa dla Jeana Groliera, Introligator Wstęg (Jean Picard lub Claude de Picques), Paryż, lata 40. XVI w., fot. wg BM 1965
prawa dla Jeana Groliera, Introligator Wstęg (Jean Picard lub Claude de Picques), Paryż, lata 40. XVI w., fot. wg BM 1965
Oprawa w typie kartuszowym dla Jeana Groliera, Gommar Estienne, Paryż, ok. 1550-1555, fot. wg www.reliures.bnf.fr
Oprawa w typie kartuszowym dla Jeana Groliera, Introligator Łuku Kupidyna, Paryż, ok. 1554-55, fot. wg www.reliures.bnf.fr
Oprawa dla Jeana Groliera, prawdopodobnie Gommar Estienne, Paryż, fot. wg: Nixon 1965
Oprawa w typie orientalizującym dla Jeana Groliera, introligator paryski, ok. 1559-1565, fot. wg. www.reliures.bnf.fr
Oprawa à la fanfare dla Jeana Groliera, Paryż, między 1558 a 1565, ONB, Wiedeń, fot. wg Mazal 1990