À la cathédrale oprawy

Spis treści

1 À la cathédrale oprawy
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

À la cathédrale oprawy

(katedralne oprawy) (ang. ang. 'à la cathédrale'/cathedral style bindings, fr. reliures à la cathédrale, niem. Kathedral-Einbände)

Styl dekoracji opraw rozpowszechniony w 2 ćw. XIX w. Rozwinął się w Anglii i Francji, a następnie w innych krajach europejskich, na gruncie romantycznej fascynacji gotykiem, którego najdoskonalszymi egzemplifikacjami były francuskie katedry. Ich architektura, a przede wszystkim dekoracja architektoniczna (portale, arkady, rozety, maswerki, wimpergi, pinakle z kwiatonami itp.), dostarczały inspiracji do kompozycji całych okładzin oraz grzbietów. W dobie uprzemysłowienie produkcji narzędzia zdobnicze (plakiety, tłoki) często wykonywane były seryjnie, a do ich umasowienia w skali międzynarodowej przyczyniały się drukowane wzorniki introligatorskie i typograficzne. Pokaźne plakiety z dekoracją à la c. pozwalały na szybkie i efektowne ozdobienie całych okładzin w technice ślepej, chętnie wzbogacanej złoceniami. Równocześnie jednak tworzono oprawy o wykwintnej dekoracji, w której złocone wyciski z plakiet lub dużych tłoków współistnieją z wielobarwną intarsją imitującą gotyckie witraże.

Najwcześniejsze, zwarte pod względem stylowym oprawy à la c. tworzono od kon. 1 dekady do lat 20. XIX w. w londyńskiej introligatorni króla Jerzego III (dzieła w „Gothick” stylu z rozetami, maswerkami itp. elementami architektonicznymi). Do najwybitniejszych introligatorów tworzących oprawy à la c. zalicza się francuskiego mistrza, Josepha Thouvenin († 1834), którego dzieła cechują się wyrafinowaną estetyką w łączeniu form neogotyckich i nowożytnych oraz perfekcją techniczną. W oprawach tego i wielu innych mistrzów elementy neogotyckie często występują obok ornamentów klasycyzujących, zwłaszcza empirowych. Przeważnie polegało to na otaczaniu kompozycji à la c., widniejącej w zwierciadle, ramą ornamentalną w odmiennym stylu. W takich wypadkach inny (lub częściowo inny) styl reprezentuje też dekoracja na grzbiecie. Zależnie od koncepcji lub dostępności czcionek introligatorskich, zróżnicowaną formę (gotycką, antykwową bądź mieszaną) miały napisy na okładzinach i grzbiecie. Styl à la c. objął też oprawy wydawnicze okładki broszurowe, na których chętnie ukazywano motyw neogotyckiej arkady, ostrołukowego okna lub innej struktury architektonicznej o bogatej formie (np. paryskie pierwodruki dzieł Adama Mickiewicza: Dziady Część III, 1833 oraz Pan Tadeusz, 1834). W świetle dotychczasowych badań, na ziemiach polskich styl à la c. reprezentują głównie oprawy z pracowni warszawskich (lata 20-40 XIX w.). Wśród nich wyróżniają się dzieła o wysokim poziomie artystycznym (bogactwo dekoracji, biegłość techniczna). Tendencjom ogólnoeuropejskim odpowiada w nich łączenie elementów neogotyckich, nierzadko stanowiących swobodny pastisz gotyku, z elementami empirowymi i typowo romantycznymi (np. linearne, złocone ramki z ozdobnikami w narożach). W 2 poł. XIX w. dekoracje à la c. wpłynęły na efektowne zdobienia opraw wydawniczych niektórych dzieł religijnych. Charakterystyczne plakiety lub tłoki z motywem gotyckiej rozety lub ostrołuku bywały też wykorzystywane do dekoracji skromniejszych opraw, np. książek dewocyjnych. O zakwalifikowaniu danego dzieła introligatorskiego do stylu à la c. przesądza więc dominujący pierwiastek stylowy w jego dekoracji oraz czynnik chronologiczny.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Architektoniczne oprawy
Historyzujące oprawy
Romantyczne oprawy
Wzorniki introligatorskie

Grafika

Oprawa à la cathédrale, W. Lubbock, Newcastle, ok. 1820, repr. wg H. M. Nixon 1978, nr kat. 87
Oprawa à la cathédrale, J. Thouvenin, Paryż, ok. 1830, repr. wg von Arnim 1992, nr kat. 175
Oprawa à la cathédrale, J. Thouvenin, Paryż, lata 30. XIX w., repr. wg Devaux 1977, il. na s. 237
Rozeta neogotycka na oprawie à la cathédrale, Francja, lata 20-30 XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawy à la cathédrale, Francja, lata 20-30 XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa à la cathédrale, Hiszpania, 1833, repr. wg Fernández 1994, nr kat 63
Oprawa à la cathédrale, C. W. Vogt, Berlin, po 1832, repr. wg Sonnenburg 1986, nr kat. 27
Okładka wydawnicza à la cathédrale, Francja, 1841, wg Picau 2002, il. 2
Okładka broszurowa à la cathédrale Dziadów Część III, Paryż, 1833, zbiory prywatne, fot. A. Wagner
Oprawa à la cathédrale, Warszawa, po 1835. Fot. B. Mazurek
Oprawa à la cathédrale, Joseph Thouvenin, ok. 1840, repr. wg: Schneider, Le livre objet... 2008
Oprawa wydawnicza paryskiej edycji dzieł Mickiewicza, 1851, Bibl. Publ. Wwa