Medalion

Spis treści

1 Medalion
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Medalion

(ang. medallion; fr. médaillon; niem. Medaillon) W zdobnictwie introligatorskim pojęcie o różnych znaczeniach:

1

Wizerunek postaci, portret lub scena figuralna w okrągłym bądź owalnym obramieniu, nierzadko zdobionym ornamentalnie lub/i z dookolnym napisem. M-y w formie gemmy (kamei) pojawiały się już na złotniczych oprawach wczesnośredniowiecznych. Wyciskane z tłoków, okrągłe lub – charakterystyczne dla epoki – czterolistne m-y z motywami religijnymi (np. Baranek Boży, ewangelistów symbole) powszechnie ukazywano na oprawach gotyckich z XV-pocz. XVI w., jednakże w praktyce tegumentologicznej są sporadycznie określane w ten sposób. Do upowszechnienia m. w all’antica konwencji przedstawieniowej doszło w introligatorstwie renesansowym kon. XV-4 ćw. XVI w. Taką formę mają owalne, złocone i niejednokrotnie uplastycznione popiersia imitujące gemmy na kameowych oprawach włoskich (oraz ich zaalpejskich naśladownictwach). Pokrewne im są popiersiowe wizerunki lub portrety tudzież sceny mitologiczne wkomponowane w tondo, inspirowane lub kopiowane z dzieł medalierskich oraz renesansowych plakiet (plakietowe oprawy). Formę par excellence medalierską mają m-y z portretami ks. Albrechta Pruskiego i ks. Anny Marii na oprawach Srebrnej Biblioteki (po poł. XVI w.). Kształt m. w wieńcu lub otoku inskrypcyjnym nadawano też scenom religijnym (np. na krakowskich oprawach 1 poł. XVI w.) Najczęściej jednak formę okrągłego lub owalnego m. mają wizerunki i portrety postaci antycznych oraz współczesnych (np. królów, reformatorów kościoła) na radełkach w radełkowych oprawach na płn. od Alp (w Polsce np. radełka jagiellońskie). Od ok. poł. XVI w. popularność zyskiwały owalne (rzadziej okrągłe) m-y z jak również popiersiem Chrystusa Salwatora lub Matki Boskiej Apokaliptycznej oraz innymi motywami religijnymi. Na oprawach XVII-XVIII w. pojawiały się niekiedy jako m-y portretowe władców, eksponowane w centrum okładzin. W XIX w. chętnie rozwijano tradycję m. portretowego na oprawach rzemieślniczych (np. malowane miniatury lub ich introligatorskie imitacje) oraz na wydawniczych oprawach z podobiznami autorów dzieł. W XIX-pocz. XX w. osadzony w centrum okładziny, owalny m. z malowanym, graficznym lub emaliowanym motywem otoczonym metalową ramką, był popularny w dekoracji opraw ksiąg o szczególnej wartości dla ich posiadaczy(np. pamiętników i modlitewników). Kształt owalnego m. w ornamentalnej ramce często miały litograficzne scenki lub wizerunki na oprawach masowo drukowanych dzieł literatury popularnej. Wykwintną formą cechują się m-y z miniaturami na porcelanie wkomponowywane w tzw. Cosway bindings z pierwszych dekad XX w. Jako nawiązanie do dawniejszych form m. pojawia się też na współczesnych oprawach rzemieślniczych.

2

Na islamskich oprawach oraz na europejskich orientalizujących oprawach od kon. XV do ok. poł. XVII w., a na rusko-bizantyńskich oprawach od XVI w. do współczesności: medalion centralny o zróżnicowanych kształtach (mandorli, podobnych do cytryny, zob. schamsa, wielobocznych z charakterystycznymi, zaostrzonymi detalami konturów, owalnych i okrągłych, zob. pellegrino, a także romboidalnych), najczęściej wypełniony ornamentami islamskimi lub islamizującymi, jak maureska i maureskowo-wstęgowy orn., niekiedy z detalami manierystycznymi (np. maszkaron). Najczęściej owalny kształt mają też m-y z motywem lilii w ornamentalnym obramieniu, popularne w Europie w 2 poł. XVI w. W baroku ornamentyka pochodzenia islamskiego była często zastępowana bujną floralną dekoracją, stosowaną np. na niderlandzkich oprawach atlasów; formy roślinne m. wywodzące się z opraw zachodnioeuropejskich znajdują się też na wielu oprawach rusko-bizantyńskich. Na oprawach XVII-XVIII w. oraz na oprawach historyzujących, ukazywano m-y o filigranowej formie naśladującej wyroby biżuteryjne (zob. pointillé, znaczenie 2).