Srebrna Biblioteka
(z niem. Silberbibliothek, dosłownie: Biblioteka Srebra) (ang. Prince Albrecht's Silver Library)
Unikatowy w skali europejskiej zbiór 20 opraw ze srebra, stworzony w Królewcu w latach 50.-60 XVI w. przez księcia Albrechta Pruskiego i jego żonę Annę Marię. Wśród powodów jej powstania wymienia się manifestowanie splendoru książęcej pary, ale też chorobliwe upodobanie księżnej do luksusowych – zwłaszcza złotniczych – wyrobów. Oprawy chroniły niemal wyłącznie druki luterańskie, w czym wyrażała się głęboka cześć dla myśli protestanckiej ze strony pierwszego w Europie luterańskiego władcy i jego żony. Pierwsze 2 dzieła (ok. 1545 – pocz. lat 50. XVI w.) powstały prawdopodobnie w saksońskim Münden (lub Królewcu) i w Norymberdze. Wszystkie następne, wykonane głównie około 1555 r. i na początku lat 60. XVI w., były już wytworami królewieckich złotników, ściągniętych przez księcia z różnych centrum europejskiego rzemiosła. Najwybitniejszym z nich był Cornelius Vorwend, oprócz którego pracowali: Gerhard Lentz (prawdopodobnie sprawujący nadzór nad przedsięwzięciem), Paul Hoffmann, Hieronymus Kösler oraz dwaj anonimowi twórcy. Ich praca miała kolektywny charakter, w ramach której odlewy sporządzał głównie Lentz, zaś pozostali złotnicy inne elementy struktury i dekoracji, które następnie montowali na deskach okładzin wykonanych przez introligatora (prawdopodobnie Kaspara Anglera). Niejasne pozostaje kto był autorem projektów, a zwłaszcza programu ideowego dekoracji opraw, zdominowanego przez wątki biblijne i dynastyczne (herby i portrety książęcej pary). Z wyjątkiem wybitnego dzieła Vorwenda, oprawy cechują się przeciętnym poziomem rzemiosła złotniczego, typowego dla prowincjonalnego ośrodka królewieckiego. Nowatorstwem odznaczają się jednak dekoracje ornamentalne, głównie kompozycje maureskowo-wstęgowe, co czyni ze Srebrnej Biblioteki wyróżniającą się grupę dzieł w duchu manieryzmu północnego. Po śmierci książęcej pary księgi pozostały w zamku królewieckim, gdzie były prezentowane gościom (m.in. car Piotr Wielki); jedynie podczas wojny siedmioletniej i wojen napoleońskich wywieziono je z miasta. W Królewcu przechowywano je do II wojny światowej, gdy w obliczu zagrożenia nalotami alianckimi zostały ewakuowane do pałacu w Karwinach. Stamtąd w 1945 r. większość dzieł przewieziono do nowo tworzonej Biblioteki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Obecnie znajduje się w niej 12 dzieł, zaś po jednym w Bibliotece Narodowej w Warszawie, Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie i Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu (5 opraw zaginęło w czasie wojny, lub krótko po niej).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Złotnicze oprawy
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- Kuhnert 1926, s. 251-317;
- Rohde 1928;
- Tondel 1992;
- Tondel 1994;
- Krzemiński, Tuchołka-Włodarska 1996, nr kat. 3-17;
- Witczak-Kufel 1998, s. 9-26;
- Tondel 2011, s. 278-321;
- Woźniak, Slenczka 2017;
- Tondel, Wagner 2019.
Autor: A.W.
