Kameowe oprawy

(także: a cammeo oprawy – z wł.: a cammeo legature)

Termin odnoszący się do charakterystycznej grupy renesansowych opraw włoskich ze schyłku XV-1 poł. XVI w., w których centralnym elementem dekoracji górnej okładziny jest niewielki, reliefowy, złocony lub ślepy, motyw owalnej gemmy (w jednym z wariantów technicznych – kamei lub intaglio). Motywy te wyciskano prawdopodobnie ze specyficznych form tłoka, wykonywanych przez grawerów wyspecjalizowanych w wycinaniu gemm. Wzorem antycznych dzieł tego rodzaju w polu gemmy widnieje popiersie profilowe (np. autora oprawionej księgi) bądź niewielka scena (np. mitologiczna). W 2 ćw. XVI w. motyw kamei o wyraźnie antykizującej formie zaczął pojawiać się na zaalpejskich – zwłaszcza francuskich – oprawach. Odgrywał on jednak mniejszą rolę niż dekoracje o formie okrągłych bądź owalnych medali (także z inskrypcją) lub medalionów. Wraz z przemijaniem kultury humanistycznej motyw kamei został wyparty z opraw przez inne formy wizerunków postaci i portretów. Powrócono do niego dopiero w XIX w., m.in. na wiedeńskich oprawach wydawniczych tzw. Orpheus’ów z lat 30.-40. tegoż stulecia (gemmopodobne, zwykle monochromatyczne medaliony wykonane w technice klejowej). Owalne medaliony portretowe w formie gemmy pojawiały się też na licznych oprawach wydawniczych w całej Europie. Już G. D. Hobson w 1926 r. zwracał uwagę na płynność kryteriów definicji k. o. oraz charakterystycznej grupy plakietowych opraw (a placchetta), na których widnieje okrągły lub owalny motyw wzorowany na plakietach lub medalach o takimż kształcie. W konsekwencji w literaturze zachodnioeuropejskiej – także włoskiej – oba pojęcia stosowane są wymiennie. Tyczy się to również terminów „kamea”, „plakieta”, a nawet „medalion”, co zaciera zniuansowane różnice między formami introligatorskich naśladownictw dzieł tzw. małej plastyki, odgrywającymi szczególną rolę w kulturze renesansu. Rozstrzygnięcia w tej sferze dodatkowo utrudnia sposób adaptacji wzorów z miniaturowych kamei, które na tłokach-plakietach znacznie powiększano i jako takie wyciskano na oprawach.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
All'antica wizerunki
Gemma
Medalion
Plakieta
Plakietowe oprawy
Tondo

Grafika

Oprawa kameowa , Włochy, 1 poł. XVI w., fot. wg: De Marinis 1960
Oprawa kameowa (właściwie plakietowa - w typie a plachetta) z medalionowym popiersiem J.J. Pontanusa, Neapol, po 1505, fot. wg: Sotheby's New York June 14 1990
Oprawa kameowa (właściwie plakietowa - w typie a plachetta) wykonana dla Jeana Groliera, Mediolan, ok. 1520 r.
Oprawa kameowa (właściwie plakietowa - w typie a plachetta), Wenecja, XVI w., fot. wg: Petrucci Nardelli 1989
Oprawa kameowa, Włochy, XVI w., fot. wg.: Fürstenberg, De Marinis 1966