Empirowe oprawy
Spis treści
Empirowe oprawy
(także: w stylu cesarstwa oprawy) (ang. French Empire style bindings)
oprawy, które pod względem czasu powstania i formy dekoracji stanowią późną odmianę klasycystycznych opraw, wykonanych między 1800 r. a schyłkiem 2 dekady-3 dekadą XIX w. Repertuar formalny dekoracji takich dzieł mieści się w stylu empire (stylu cesarstwa) obowiązującym we Francji pod rządami cesarza Napoleona I w latach 1800-1815. W porównaniu z wcześniejszymi dziełami klasycystycznymi w introligatorstwie, e. o. cechują przede wszystkim nowe motywy dekoracyjne, znamienne dla propagandy władzy cesarskiej: monogram „N[apoleon]”, orzeł cesarski (o stylizacji rzymskiej), pszczoły itp. Poza tym niezmiennie preferowano na nich motywy antykizujące, jak lira, waza (urna), palmeta. Dopełniały one ornamenty antykizujące, odwołujące się do sztuki starożytnej Grecji, Rzymu oraz Egiptu (szczególnie modnego po kampanii egipskiej Napoleona w latach 1798-1801), jak anthemion, meander, falowy ornament, czy też charakterystyczny ornament z arkadami, wazami i festonami używany przez wybitnego mistrza paryskiego, Jeana-Claude Bozeriana). Niezwykłą popularnością cieszyły się też wici roślinne, w tym zwłaszcza winorośl, określana we Francji jako feuille de vigne – liść winorośli. Na gruncie ogólnych założeń formalno-stylowych e. o. odznaczają się silną tendencją do przejrzystego układu prostokątnej, zazwyczaj wąskiej, ramy i obszernego zwierciadła. Najczęściej występuje pojedyncza lub podwójna rama ornamentalna (mniejsza – od zewnątrz i większa – od wewnątrz), wyzbyta ujmujących ją linii, bądź rama z podwójnych, złoconych linii, przecinających się w narożach. Ujmują one pojedynczy ornament, zaś w narożnych polach motyw dekoracyjny. Na dziełach o okazalszej dekoracji występuje kilka ram z różnymi ornamentami i bogatszymi dekoracjami w narożach. Pole zwierciadła najczęściej pozostaje puste lub wzbogacone herbem, monogramem lub innym motywem dekoracyjnym. Grzbiet był strefą chętnie pokrywaną bogatymi zdobieniami, np. mille points (pointillé), spopularyzowanymi zwłaszcza przez J.-C. Bozeriana. Wpływy cesarskiego stylu objęły nie tylko kraje sojusznicze i podbite przez Napoleona, ale nawet sięgając Rosji. Niekiedy dzieła inspirowane dziełami francuskimi cechują się wyrafinowaniem i bogactwem formalnym (np. oprawy Carla Lehmanna starszego w Berlinie, Lodigianiego w Mediolanie). W świetle obecnej wiedzy, na terenie Polski sztuka e. o. kwitła w Warszawie, głównie za sprawą pracowni Antoniego Oehla. Jego dzieła odznaczają się nie tylko znakomitym opanowaniem techniki, ale też wyczuciem formy i bogactwem dekoracji (mistrz ten stosował m.in. delikatny ornament o układzie kandelabrowym), łączonymi z wytwornymi materiałami obleczeniowymi. Także dzieła innych warszawskich, i prawdopodobnie wileńskich, introligatorów prezentują dobry poziom wykonawczy, tak pod względem materiałowo-technicznym, jak formalno-stylowym (np. oprawy dla wlk. ks. Konstantego). W latach 20. XIX w. dekoracje e. o. coraz częściej wzbogacano ornamentami ślepo wyciskanymi z plakiet i innych narzędzi, co interpretowane jest przez badaczy jako przejście do restauracji stylu oraz romantycznych opraw. Ornamenty klasycystyczne, w tym e. pozostały jednak w repertuarze introligatorów w kolejnych dekadach XIX w., ujawniając się w historyzujących i wydawniczych oprawach. Zob. też: egipskie motywy.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Anthemion
Egipskie motywy
Falowy ornament
Historyzujące oprawy
Kandelabrowy ornament
Klasycystyczne oprawy
Meander
Monogram
Orzeł
Palmeta
Pointillé
Pszczoła
Restauracji styl
Romantyczne oprawy
Waza
Wić roślinna
Winorośl
Belwederskie oprawy
Wydawnicze oprawy
Grafika
Oprawa empirowa z herbem cesarza Napoleona I, Francja, pocz, XIX w., fot. wg: Devauchelle 1995
Oprawa empirowa, aksamitna i haftowana, z monogramem cesarza Napoleona I, Francja, 1806 r., fot. wg: Coron, Lefèvre 1995
Oprawa futerału na książkę o dekoracji empirowej, Paryż, 1808 r., fot. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa empirowa z superekslibrisem monogramowym cesarzowej Józefiny, Jean-Claude Bozerian, przed 1809 r., fot. wg: Wittock 2009
Oprawa empirowa, Jean-Claude Bozerian, Paryż, po 1800 r., fot. wg: Culot 1979
Oprawa empirowa, Jean-Claude Bozerian, Paryż, po 1799 r., fot. wg: Culot 1979
Oprawa empirowa, Carl Lehmann st., Berlin, 1806 r., fot. wg: Sonnenburg 1986
Oprawa empirowa, Hiszpania, ok. 1818 r., fot. wg: Fernández 1994
Oprawa empirowa, H. Buchholtz, Wiedeń, 1 ćw. XIX w., fot. wg: Mazal 1990
Oprawa empirowa, Francja, 1 ćw. XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa empirowa z superekslibrisem Sanguszków, Antoni Oehl, Warszawa, pocz. XIX w., zbiory i fot.: Miejska Biblioteka Publiczna, Tarnów
Oprawa empirowa, Księga poświęcona podpisom Woyska Polskiego w Świątyni Pamięci, rok 1809, Antoni Oehl, Puławy, BUW
Oprawa empirowa, Francja lub Polska, 1 poł. XIX w., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa empirowa o cechach romantycznych, z księgozbioru wlk. ks. Konstantego Pawłowicza Romanowa, Warszawa, po 1825 r., fot. wg: Birkenmajer 1930
Przypisy
- Birkenmajer 1930, s. 194-216;
- Colombo 1952, s. 143-145;
- EWOK 1971, szp. 1715-1716;
- Devaux 1977, s. 214-223;
- Culot 1979;
- Sonnenburg 1986, kat. 20, 24-26, 33 i in.;
- Mazal 1990, il. 243-248, 264-266;
- von Arnim 1992, kat. 151-154, 158-159 i in.;
- Coron, Lefèvre 1995, kat. 99-118;
- Devauchelle 1995, s. 170-176;
- Pokorzyńska 2004, s. 83–106;
- Wittock 2009, kat. 43-54;
- Tomaszewski 2013, t. 2, kat. XXX-XXXI, XXXVI, XXXVIII-XL.
Autor: A.W.
