Medalion: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 16:10, 4 kwi 2022

Medalion

(ang. medallion; fr. médaillon; niem. Medaillon) W zdobnictwie introligatorskim pojęcie o różnych znaczeniach:

• 1

Wizerunek postaci, portret lub scena figuralna w okrągłym bądź owalnym obramieniu, nierzadko zdobionym ornamentalnie lub/i z dookolnym napisem. M-y w formie gemmy (kamei) pojawiały się już na złotniczych oprawach wczesnośredniowiecznych. Wyciskane z tłoków, okrągłe lub – charakterystyczne dla epoki – czterolistne m-y z motywami religijnymi (np. Baranek Boży, ewangelistów symbole) powszechnie ukazywano na oprawach gotyckich z XV-pocz. XVI w., jednakże w praktyce tegumentologicznej są sporadycznie określane w ten sposób. Do upowszechnienia m. w all’antica konwencji przedstawieniowej doszło w introligatorstwie renesansowym kon. XV-4 ćw. XVI w. Taką formę mają owalne, złocone i niejednokrotnie uplastycznione popiersia imitujące gemmy na kameowych oprawach włoskich (oraz ich zaalpejskich naśladownictwach). Pokrewne im są popiersiowe wizerunki lub portrety tudzież sceny mitologiczne wkomponowane w tondo, inspirowane lub kopiowane z dzieł medalierskich oraz renesansowych plakiet (plakietowe oprawy). Formę par excellence medalierską mają m-y z portretami ks. Albrechta Pruskiego i ks. Anny Marii na oprawach Srebrnej Biblioteki (po poł. XVI w.). Kształt m. w wieńcu lub otoku inskrypcyjnym nadawano też scenom religijnym (np. na krakowskich oprawach 1 poł. XVI w.) Najczęściej jednak formę okrągłego lub owalnego m. mają wizerunki i portrety postaci antycznych oraz współczesnych (np. królów, reformatorów kościoła) na radełkach w radełkowych oprawach na płn. od Alp (w Polsce np. radełka jagiellońskie). Od ok. poł. XVI w. popularność zyskiwały owalne (rzadziej okrągłe) m-y z jak również popiersiem Chrystusa Salwatora lub Matki Boskiej Apokaliptycznej oraz innymi motywami religijnymi. Na oprawach XVII-XVIII w. pojawiały się niekiedy jako m-y portretowe władców, eksponowane w centrum okładzin. W XIX w. chętnie rozwijano tradycję m. portretowego na oprawach rzemieślniczych (np. malowane miniatury lub ich introligatorskie imitacje) oraz na wydawniczych oprawach z podobiznami autorów dzieł. W XIX-pocz. XX w. osadzony w centrum okładziny, owalny m. z malowanym, graficznym lub emaliowanym motywem otoczonym metalową ramką, był popularny w dekoracji opraw ksiąg o szczególnej wartości dla ich posiadaczy(np. pamiętników i modlitewników). Kształt owalnego m. w ornamentalnej ramce często miały litograficzne scenki lub wizerunki na oprawach masowo drukowanych dzieł literatury popularnej. Wykwintną formą cechują się m-y z miniaturami na porcelanie wkomponowywane w tzw. Cosway bindings z pierwszych dekad XX w. Jako nawiązanie do dawniejszych form m. pojawia się też na współczesnych oprawach rzemieślniczych.

• 2

Na islamskich oprawach oraz na europejskich orientalizujących oprawach od kon. XV do ok. poł. XVII w., a na rusko-bizantyńskich oprawach od XVI w. do współczesności: medalion centralny o zróżnicowanych kształtach (mandorli, podobnych do cytryny, zob. schamsa, wielobocznych z charakterystycznymi, zaostrzonymi detalami konturów, owalnych i okrągłych, zob. pellegrino, a także romboidalnych), najczęściej wypełniony ornamentami islamskimi lub islamizującymi, jak maureska i maureskowo-wstęgowy orn., niekiedy z detalami manierystycznymi (np. maszkaron). Najczęściej owalny kształt mają też m-y z motywem lilii w ornamentalnym obramieniu, popularne w Europie w 2 poł. XVI w. W baroku ornamentyka pochodzenia islamskiego była często zastępowana bujną floralną dekoracją, stosowaną np. na niderlandzkich oprawach atlasów; formy roślinne m. wywodzące się z opraw zachodnioeuropejskich znajdują się też na wielu oprawach rusko-bizantyńskich. Na oprawach XVII-XVIII w. oraz na oprawach historyzujących, ukazywano m-y o filigranowej formie naśladującej wyroby biżuteryjne (zob. pointillé, znaczenie 2).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
All'antica wizerunki
Baranek Boży
Cosway binding
Ćwierćmedalion
Ewangelistów symbole
Gemma
Islamskie oprawy
Kameowe oprawy
Maureska
Maureskowo-wstęgowy ornament
Modlitewników oprawy
Napis
Orientalizujące oprawy
Pellegrino
Plakietowe oprawy
Portret
Radełka jagiellońskie
Radełkowe oprawy
Rusko-bizantyńskie oprawy
Schamsa
Srebrna Biblioteka
Tondo
Wieniec
Złotnicze oprawy

Grafika

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

  Okrągły medalion z malowanym portretem na oprawie niemieckiej lub polskiej, po 1783 r., BCzart, MNK, fot. wg: ww.polona.pl

• 

Przypisy

1. Nuska 1964, il. 2-4, 6-9, 11-13;
2. Krynicka 1975, il. 23-24, 27, 29-30;
3. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 84, 98-107, 154-156 i in.;
4. Lewicka-Kamińska 1980, il. 1-5;
5. Bérinstain i in. 1997, s. 87-90, 119-121, 179-180 i in.;
6. Milanesi 1999, s. 31-33, 93, 99-100 i in.;
7. Wasilewska 2008, il. 22, 27;
8. Wagner 2014, s. 48;
9. Wagner 2015, s. 96-97;
10. Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 237-260;
11. Bepler 2017, s. 112-113.

Autor: A.W.