Wić roślinna: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 16:11, 21 lut 2021

Wić roślinna

(fr. motif floral)

Wszelkie floralne dekoracje ukazujące wijącą się lub spiralnie zawijającą łodygę (pęd) z liśćmi, rzadziej też z kwiatami i owocami. Należy do najpowszechniejszych ornamentów na oprawach książkowych, odznaczających się nieprzebranym bogactwem form – od silnie uproszczonych i schematycznych po naturalistyczne i bujne. Ukazywana w najróżniejszych technikach zdobniczych na wszystkich elementach struktury opraw, najefektowniejsze formy przyjmując na okładzinach. Na wczesnośredniowiecznych, najczęściej złotniczych, oprawach ksiąg liturgicznych przeważnie opracowywano ją w technice grawerowania lub repusowania, na pełnej lub ażurowej blasze obramienia zwierciadła. Dokładnością opracowania cechują się w. r. wyrzeźbione w kości słoniowej jako ramy zwierciadła opraw karolińskich. Najczęściej jednak jest poddana silnej stylizacji i uproszczeniu, ograniczona do wijącej się łodygi z liśćmi, niekiedy z wkomponowanymi monstrami i postaciami ludzkimi. Jako dekoracja ramy zwierciadła widnieje na niektórych limozyjskich oprawach z 1 poł. XIII w. Wyjątkową precyzją i realizmem złotniczego opracowania wyróżniają się wczesnogotyckie w. r. na oprawie z klasztoru w Oignies (Francja, ok. 1230). Koncepcja realistycznych w. r., nierzadko z wkomponowanymi drôleries, przetrwała na wielu złotniczych oprawach gotyckich. Różnorakie formy wici wyciskane z tłoków były częste w kompozycjach ramowych opraw bizantyńskich. Na oprawach romańskich tworzą ramy i pasy ornamentalne, utworzone z przeważnie stykających się wycisków tłoków o geometrycznych kształtach, ukazujących stylizowane, wyraźnie zakręcone łodygi z postrzępionymi liśćmi, pomiędzy którymi czasem znajdują się zwierzęta. Bujne w. r. o formie akantu (pokrewnej floraturom w kodeksach iluminowanych) ukazywano na nacinanych oprawach z XV w. Niezwykłym zróżnicowaniem form cechują się w. r. na tłokach, radełkach i plakietach gotyckich XV-pocz. XVI w.: dominują wśród nich regularnie falujące, wijące się oraz zawijające łodygi z ulistnieniem o rozmaitych kształtach (często akantoidalnych), często z rozetkowymi kwiatami. Niekiedy w obręb wici wkomponowane są monstra i realne zwierzęta oraz ludzie (np. sceny łowów). Osobną grupę gotyckich w. r. reprezentuje winorośl. Specyficzną odmianą w. r. jest zaś arbor vitae, ukazywany za pomocą tłoków z motywem konara oplecionego liściem bądź na radełkach (z dodatkowymi motywami rozet). W kategorii w. r. można też rozpatrywać typowy dla gotyku owocu granatu wzór (określany też błędnie jako pędu ruty wzór), a zwłaszcza jego elementy: łuki w ośli grzbiet z żabkami. Na oprawach renesansowych rozwój form w. r. przebiegał w dwóch kierunkach: arabeski podlegającej różnorakiej stylizacji, aż po niemal uabstrakcyjnienie form łodyg i liści (zob. maureska, kwiatu lotosu wzór), oraz realistycznej wici, niekiedy z motywami zoomorficznymi. Druga z nich była ukazywana na radełkowych oprawach jako samodzielny ornament (np. niektóre wzory radełek na oprawach Monumentów króla Zygmunta Augusta) bądź jako dopełnienie all’antica wizerunków. Na oprawach XVII-XVIII w. dokonało się dalsze przekształcenie w. r. w dekoracje pointillé, składające się m.in. z charakterystycznych wolut filigranowych. Jednocześnie wciąż popularne były wici o nieznacznym stopniu stylizacji: wyciskane z radełek bądź filet jako obramienia zwierciadeł, ukazują falujące lub wijące się łodygi z bujnym ulistnieniem, kwiatami o różnych kształtach a nawet z motywami zwierząt i scen łowieckich. Na regencyjnych oprawach w. r. są zazwyczaj harmonijnie przeplecione z wstęgowo-cęgowym ornamentem. Specyficzną – lekką i kapryśną – formę nadawano w. r. na oprawach rokokowych, na których są składnikiem rocaille lub tworzą autonomiczne bordiury (koronkowe oprawy). Dla klasycystycznych opraw typowe są w. r. o antykizującej formie łodyg akantu zwijających się spiralnie (nierzadko przechodzących w zagięte rogi obfitości). Do wyróżników empirowych opraw należy winorośl o przejrzystej formie pnącza, wijącego się najczęściej w ramach zwierciadła. Era historyzmu w oprawach obrodziła mnogością naśladownictw dawnych w. r., ukazywanych m.in. na wydawniczych oprawach. Oryginalną i nowatorską formą odznaczają się zaś w. r. na secesyjnych oprawach z przełomu XIX i XX w. Mimo, że w kolejnych dekadach XX i XXI w. w. r. straciła na znaczeniu w zdobnictwie introligatorskim, pojawia się zarówno na oprawach o charakterze rzemieślniczym, jak i artystycznym (niekiedy w oryginalnych aranżacjach).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
Arabeska
Arbor vitae
Drôlerie
Floralne dekoracje
Koronkowe oprawy
Kwiatu lotosu wzór
Łuk w ośli grzbiet
Maureska
Owocu granatu wzór
Pędu ruty wzór
Pointillé
Rocaille
Winorośl
Woluta filigranowa
Wstęgowo-cęgowy ornament
Żabka

Grafika

• 

  Wić roślinna w podwójnej ramie zwierciadła oprawy z klasztoru św. Mikołaja w Oignies, Francja, ok. 1230, fot. domena publiczna

• 

  Przykłady tłoków z motywem wici roślinnej na oprawach bizantyńskich, wg: Federici, Houlis 1988

• 

  Wić roślinna (winorośli) w dekoracji radełkowej na oprawie gotyckiej, ok. 1500.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Przypisy

1. Loubier 1926, il. 32-33, 54, 70 i in.;
2. Indestege 1958, s. 271-287;
3. Nuska 1964, il. 16-17a-e;
4. Steenbock 1965, kat. 28-29, 72-73, 91-92 i in.;
5. Ziesche, Becker 1977, s. 44-45, 50-51;
6. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 157-170, 214-250;
7. Krynicka 1980, il. 18i-n, 27e-f, 28d;
8. Lindberg 1985 II, il. 38;
9. Carvin 1988, nr kat./il. A.1907, AV.138, C.26 i in.;
10. Federici, Houlis 1988, s. 55-57, 18-120, 126-130 i in.;
11. Mazal 1990, il. 16-19, 98-99, 214 i in.;
12. Kozakiewicz 1996, s. 435-436;
13. Voit 2020, nr kat./il. 15, 17, 46 i in.

Autor: A.W.