Geometryczna dekoracja

Spis treści

1 Geometryczna dekoracja
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Geometryczna dekoracja

(także: geometryczny ornament / geometryczna ornamentyka) (ang. geometrical pattern)

Dekoracja złożona z figur geometrycznych ukształtowanych za pomocą linii lub pól barwnych. Od początku zdobnictwa opraw powszechnie stosuje się g. podziały stref dekoracji na okładzinach (pole zwierciadła i jego obramienie) oraz grzbiecie (kompartymenty), rzadziej też na obcięciach bloku. Ich układ i wzajemne proporcje zależą od takich czynników, jak epoka artystyczna, ośrodek wytwórczości, a nawet wykonawca dzieła. Najczęściej podziały te wyznaczają linie (linearna dekoracja), rzadziej pola barwne (malowane oprawy, mozaikowe oprawy). Do pocz. XX w. g. d. często występuje z dekoracją floralną i figuralną (w tym zoomorficzną): stanowi wydzieloną strefę bądź tworzy rodzaj szkieletu, w który wkomponowano motywy zdobnicze i ornamenty. Rzadsze są przypadki samoistnej g. d., na ogół wskutek dążenia do uproszczenia formy oraz oszczędności pracy rzemieślnika, a tym samym ceny jego wyrobu. Mogą one wskazywać również na ograniczony zasób narzędzi zdobniczych lub nikłe umiejętności wykonawcy oprawy. Równolegle tworzy się dzieła o wyrafinowanej g. d., tak pod względem technicznym, jak formalnym – zjawisko to jest znamienne dla artystycznych opraw XX-XXI w.

G. d. w obramieniach zwierciadeł, a niekiedy na całej powierzchni okładzin stosowano na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych. Na skórzanych oprawach romańskich zazwyczaj występuje obok innych dekoracji, niekiedy jednak dominując nad nimi. Składa się na nią m.in. plecionka o zgeometryzowanej formie, elipsowy ornament, kratkowy o., hakowy o., flizowy wzór, czy też różne odmiany kaflowego o. Na oprawach gotyckich XIII-XIV w. proste kompozycje g. tworzone strychulcem na całych okładzinach należały do najczęstszych form dekoracji. W XV-pocz. XVI w. coraz częściej przechodziły one wyłącznie na dolne – a zatem mniej eksponowane – okładziny, niemniej przez cały okres popularność zachował rombowy wzór zajmujący zwierciadło lub niemal całą okładzinę. Pod kon. XV w. spopularyzowała się →kratka ornamentalna w rozmaitych odmianach oraz pręciki, którymi kształtowano m.in. g. plecionki. Pierwiastek g. na dziełach gotyckich często wzmaga regularne i zagęszczone rozmieszczenie tłoków o g. kształtach (zwłaszcza rombu). W kręgu islamskim skomplikowane formy g. nadawano dekoracji opraw mudéjar, pod wpływem których od kon. XV w. znalazły się dzieła włoskie (zwłaszcza neapolitańskie). Proste g. formy, oparte na linearnej ramie, niekiedy z półpierścieniami na osiach, mają aldyńskie oprawy z pocz. XVI w. Bogatsze układy figur g. wyznaczanych złoconymi liniami widnieją na niektórych bolońskich oprawach z 2 ćw. XVI w. Na podobnej zasadzie opracowano g. d. na grolierowskich oprawach z tzw. 2c i 3 grupy. Do najbardziej wyrafinowanych g. d. w dziejach europejskiego introligatorstwa należą te z francuskich à la fanfare opraw z 2 poł. XVI i XVII w. Charakterystyczne dla nich układy wstęg (taśm) przekształcano aż do 2 poł. XVIII w. (kompozytowa dekoracja). Na drugim biegunie sytuują się proste g. kompozycje à la Duseuil opraw z XVI-XVII w. Wśród nielicznych g. d., typowych dla opraw od baroku po klasycyzm wyróżniają się: zęby szczura, kratka regencyjna i różne formy kratki ornamentalnej (chętnie ukazywanej na grzbietach opraw z kon. XVIII-pocz. XIX w.). Zwielokrotnionymi formami g. na całych okładzinach cechuje się à répétition dekoracja na mozaikowych oprawach XVIII w. oraz ich pastiszach z XIX w. (kasetonowa dekoracja). Wyraźnymi akcentami g. odznaczają się niektóre dzieła Bozerianów i ich naśladowców z 1 poł. XIX w. Przechodzenie od linearnych dekoracji floralnych ku g. obrazują secesyjne oprawy, zwłaszcza z późnej fazy stylu. Do istnej eksplozji g. d., wzorowanej m.in. na dziełach konstruktywistycznych, doszło na awangardowych oprawach po I wojnie światowej. Z kolei wpływ abstrakcjonizmu geometrycznego ujawnił się w licznych, luksusowych art déco oprawach z kompozycjami linearnymi i różnobarwnymi figurami geometrycznymi. Specyficzne oblicze zyskały polskie oprawy w tym stylu, m.in. z rytmicznymi układami kwadratów, prostokątów czy zygzaków. Bardziej statyczne były szachownicowo-linearne kompozycje Bonawentury Lenarta. Upodobanie ku g. d. zaważyło na obliczu artystycznego introligatorstwa euro-amerykańskiego po II wojnie światowej, owocując dziełami o przebogatej palecie rozwiązań kompozycyjnych, materiałowych i technicznych. Zob. też ornamentyka oprawy.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Aldyńskie oprawy
Art déco oprawy
Awangardowe oprawy
à la Duseuil oprawy
Elipsowy ornament
à la fanfare oprawy
Figuralna dekoracja
Flizowy wzór
Floralna dekoracja
Grolierowskie oprawy
Hakowy ornament
Kaflowy ornament
Kasetonowa dekoracja
Kompozytowa dekoracja
Kratka ornamentalna
Kratka regencyjna
Kratkowy ornament
Linearna dekoracja
Malowane oprawy
Meander
Mozaikowe oprawy
Mudéjar oprawy
Ornamentyka oprawy
Plecionka
à répétition dekoracja
Rombowy wzór
Secesyjne oprawy
Zęby szczura
Zoomorficzna dekoracja

Grafika

Geometryczna dekoracja na oprawie koptyjskiej, IX. X w., Pierpont Morgan Library
Geometryczna dekoracja na oprawie gotyckiej, XIV w., BUMK, Toruń, fot. A. Wagner
Geometryczna oraz floralna i figuralna dekoracja na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. A. Wagner
Geometryczna dekoracja oprawy włoskiej z kon. XV w., Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. A. Wagner
Geometryczna dekoracja oprawy weneckiej, poł. XVI w., fot. wg DeMarinis, Fürstenberg 1966
Geometryczna dekoracja na oprawie z tzw. grupy stylistycznej 2c dla Jeana Groliera, Paryż, lata 30. XVI w., fot. wg Mazal 1990
Geometryczna dekoracja na renesansowej oprawie, Bolonia, lata 40. XVI w., fot. wg Jaeger 2002
Geometryczno-floralna dekoracja na oprawie à la fanfare, Paryż, lata 70. XVI w., fot. wg www.polona.pl
Geometryczna dekoracja oprawy mozaikowej à répétition, Antoine.Michel Padeloup, ok. 1720.30, fot. wg Michon 1956
Geometryczna dekoracja oprawy art deco wg projektu Pierre Legraina, 1917, fot. wg Peyre, Fletcher 2004
Geometryczna dekoracja oprawy art déco wg projektu Rose Adler, 1925, fot. wg Peyre, Fletcher 2004
Geometryczna dekoracja na oprawie w stylistyce art déco autorstwa Bonawentury Lenarta, przed 1932, fot. wg Witkiewicz 1932
Geometryczna dekoracja współczesnej oprawy artystycznej, Liliane Gerard, 1971, fot. wg Wittock 2009