Figuralna dekoracja

Spis treści

1 Figuralna dekoracja
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Figuralna dekoracja

(także: figuralna ornamentyka)

Przedstawienia realnych lub fantastycznych postaci ludzi oraz zwierząt (zoomorficzne motywy). Obok dekoracji floralnych, geometrycznych i linearnych stanowi nieodłączny składnik repertuaru zdobnictwa introligatorskiego. Jednak w zależności od takich czynników, jak epoka, krąg kulturowy (chrześcijański i islamski) oraz kraj, jej udział w dekoracji opraw był różny. Na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych i z kości słoniowej f. d. obejmowały najczęściej wizerunki i sceny religijne, niekiedy dopełniane wyobrażeniami ptaków i zwierzyny łownej w obramieniach. Ogromnego znaczenia f. d. nabrała na oprawach romańskich (XII-XIII w.): sceny religijne i wizerunki postaci biblijnych (m.in. Dawid, Maiestas Domini), świętych, biskupów i opatów; ponadto sceny świeckie (m.in. walczący wojownicy), postacie z kręgów władzy i wojska (królowie, rycerze, wojownicy), jak również postaci demoniczne zaczerpnięte z literatury i fantastyki (fantastyczne motywy) współistnieją z motywami ssaków, ptaków i innych zwierząt realnych oraz fantastycznych. Typowa dla opraw romańskich jest multiplikacja jednakowych motywów w ciągach kilku-kilkudziesięciu wycisków, tworzących dekoracyjne pasy lub ramy okładzin, a także sceny utworzone ze stykających się wycisków tłoków z antytetycznymi motywami. Na oprawach gotyckich (XIV-pocz. XVI w.) wyciskana z tłoków f. d. składa się głównie z postaci nowotestamentowych (Chrystus, Maria), symboli ewangelistów, a w mniejszym stopniu wizerunków świętych, scen ze Starego Testamentu (np. Adam i Ewa) oraz postaci fantastycznych. Sąsiadują one z licznymi wyobrażeniami realnych i fantastycznych gatunków zwierząt. Od 2 poł XV w. sfera ludzka i zwierzęca często przenikała się na radełkowaniach (sceny łowów) oraz na plakietach (wizerunki i sceny religijne, zwierzęta w obrębie wici roślinnych). Niekiedy finezją kompozycyjną odznaczają się zaś wizerunki zwierząt bądź łowów na oprawach nacinanych od kon. XIV do ok. 1500 r. Przedstawienia ludzi i zwierząt pojawiały się też na zapięciach (w mniejszym stopniu na okuciach) średniowiecznych, zwłaszcza późnogotyckich, opraw. W introligatorstwie renesansowym nastąpiła wyraźna rozbieżność w podejściu do f. d. O ile bowiem na dziełach włoskich (2 poł. XV – 2 poł. XVI w.) była zdominowana przez dekorację floralną i inne ornamenty o genezie islamskiej, o tyle na płn. od Alp (1 ćw. XVI – 3-4 ćw. XVI w.) wielką popularność zyskały portrety i imaginacyjne wizerunki all’antica, przedstawienia postaci i sceny biblijne, święci, personifikacje, a w mniejszym stopniu motywy zoomorficzne. Najczęściej widnieją one na radełkach i plakietach, znacznie rzadziej na tłokach. Specyfika dekoracji opraw barokowych i rokokowych nie sprzyjała częstemu ukazywaniu ludzi i zwierząt. Ich przeważnie niewielkie, silnie stylizowane lub fantastyczne wyobrażenia rozmieszczano wśród profuzji dekoracji à la fanfare, wachlarzowej oraz pointillé. Podobną rolę odgrywały one na koronkowych oprawach, na których drobne motywy zwierząt wkomponowywano w bogate ornamenty otaczające zwierciadło okładzin (np. parlante oprawy). Motywy ludzi i zwierząt, a także różnorakie scenki rodzajowe ukazywano na rokokowych oprawach jako elementy kompozycji rocaille. Przez cały okres nowożytny, niekiedy rozbudowane f. d. pojawiały się na malowanych oprawach (np. almanachów i Biccherna), złotniczych oprawach (zwłaszcza liturgicznych ksiąg) oraz na haftowanych oprawach (zwłaszcza w Anglii). Były też nieodłącznym elementem wielu herbów np. w superekslibrisach. Na oprawach empire i romantycznych pojawiały się rzadko, zazwyczaj jako elementy ram ornamentalnych (np. groteski). Do ich umasowienia doszło zaś na oprawach wydawniczych, przyjmujących często efektowne, wielobarwne formy, w których czerpano z ornamentyki średniowiecza i nowożytności (historyzujące oprawy). Mimo upodobania, jakim introligatorzy darzyli motyw kobiety na secesyjnych oprawach z przełomu XIX i XX w., generalnie XX i XXI stulecie cechuje się odejściem od f. d. Wyjątek stanowią dzieła odwołujące się do ornamentyki i ikonografii historycznej.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
All'antica wizerunki
Fantastyczne motywy
Floralna dekoracja
Geometryczna dekoracja
Linearna dekoracja
Łowieckie motywy
Parlante oprawy
Zoomorficzne motywy

Grafika

Figuralna dekoracja na wczesnośredniowiecznej oprawie księgi liturgicznej, IX.X w., Sankt Gallen, fot. wg: Steenbock 1965
Figuralna dekoracja na romańskiej oprawie zdobionej tłokami, Francja, 1 poł. XII w., fot. wg: Schmidt-Künsemüller 1985
Figuralna dekoracja na wczesnogotyckiej oprawie, Francja, prawd. 1 ćw. XIV w., BCzart. MNK, fot. wg www.polona.pl
Figuralna dekoracja w zwierciedle i obramieniu oprawy gotyckiej, Niemcy, XV w., fot. wg: Kyriss 1956, t. 2
Figuralna dekoracja na późnogotyckiej oprawie plakietowej, Francja, ok. 1520, fot. wg: Goldschmidt 1967, t. 2
Figuralna dekoracja malowanej oprawy z tzw. Biccherna, Siena, 1534, fot. wg: www.archiviodistato.siena.it
Figuralna dekoracja na oprawie renesansowej, Polska, 3 ćw. XVI w.
Figuralna dekoracja barokowa na złotniczej oprawie Biblii, Norymberga lub Dolny Śląsk, po 1692 r., MNWr, fot. A. Wagner
Figuralna dekoracja na rokokowej oprawie, Anglia, 1781, fot. wg: Nixon 1978
Figuralna dekoracja na oprawie wydawniczej, lata 70. XIX w., fot. wg: Łysiak 2004, t. 1
Figuralna dekoracja na oprawie secesyjnej, Rene Wiener, Nancy, ok. 1900, fot. wg: Wittock 2008
Figuralna dekoracja na oprawie w stylistyce art déco, Aleksander Semkowicz, prawdopodobnie lata 20-30 XX w., fot wg: Bukowska 1992
Figuralna dekoracja na współczesnej oprawie artystycznej, fot. wg: Kurtiak i Ley 2012