Aldyńskie oprawy
Spis treści
Aldyńskie oprawy
(ang. Aldine bindings; fr. reliures aldines)
Charakterystyczna grupa dzieł introligatorów weneckich od końca XV do 2 ćw. XVI w., kooperujących z oficyną aldyńską. Współpraca zainicjowana między Aldem Manucjuszem a lokalnymi introligatorami wynikała z dążności do usprawnienia każdego aspektu produkcji małoformatowych druków. W jej ramach wypracowano nowatorską formułę oprawy z ciemnej (w tym czarnej) skóry kozłowej na tekturze lub kartonie. Skutkowało to mniejszą wagą oraz względną miękkością i elastycznością woluminów, a w efekcie ich większą poręcznością niż w oprawach ze skóry i desek. Dekoracja a.o. była zazwyczaj prosta, zdominowana przez złocone lub ślepo wyciskane ramki linearne, niekiedy z półpierścieniami na osiach, które otaczają zwierciadło z przeważnie drobnym motywem centralnym i ozdobnikami narożnymi (nierzadko o formach orientalizujących). Między liniami obramienia lub w zwierciadle często pojawiają się złocone, antykwowe napisy. Spośród wykonawców a.o. paru zidentyfikowano (np. Andrea di Lorenzo zw. Mistrzem Mendozy), jednak większość pozostaje anonimowa. Masowy eksport książek aldyńskich m.in. w oryginalnych oprawach przyczynił się do zaadoptowania ich wzorca na płn. od Alp. Szczególnie ujawniło się to w Krakowie (w którym Aldo miał swoja agendę): od lat 20. XVI w. powstawały w nim małoformatowe oprawy z brązowej lub jasnej skóry na tekturze bądź deskach, z dekoracjami w typie aldyńskim na jednej lub obu okładzinach. Najprostsze z nich ograniczały się do prostokątnych, linearnych ramek (najczęściej złoconych); w bogatszych wariantach pośrodku nich widnieją niewielkie półpierścienie. Elementy linearne chętnie wzbogacano drobnymi motywami floralnymi (arabeska narożna, hedera), napisami (dot. zawartości książki lub jej właściciela), ale też – charakterystycznymi dla tradycji środkowoeuropejskiej – złoconymi, prostokątnymi plakietami. W latach 30-60 XVI w. wzorce te adaptowano również w oprawach większego formatu. Ponadto w okresie tym nastąpiło spopularyzowanie opraw w typie aldyńskim w innych ośrodkach introligatorstwa polskiego (Poznań, Toruń). W 3 ćw. XVI w. zaczęły jednak ustępować bardziej nowatorskim formom dekoracji.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Aldyńsko-grolierowskie oprawy
Grafika
Oprawa aldyńska, Introligator Mendozy, Wenecja, ok. 1518, wg: Foot 2010, nr kat. 261.
Oprawa aldyńska, Wenecja, 2 ćw. XVI w., wg: Macchi F. i L. 2007, nr kat. 71
Oprawa aldyńska, Wenecja, po 1503, wg: Lulfing, Teigte 1981, s. 235
Oprawa aldyńska, Wenecja, po 1517, wg: De Marinis 1960, nr kat. 2369
Oprawa z dekoracją w typie aldyńskim, Kraków, 1526, BUAM - Poznań, fot. M. Priebe
Oprawa z dekoracja w typie aldyńskim, Kraków, lata 20-30. XVI w., BJ Kraków, fot. BJ Kraków
Oprawa z dekoracją w typie aldyńskim, Wilno, lata 50. XVI w., BRAN - Sankt Petersburg, fot.B RAN - Sankt Petersburg
Oprawa z dekoracją w typie aldyńskim, prawdopodobnie Kraków, 1551 r., BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Oprawa z dekoracją w typie aldyńskim, Polska, ok. poł. XVI w., WBP - Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. A. Wagner
Przypisy
- De Marinis 1960, nr kat. 545, 618, 836 i in.;
- Mazzucco 1994, s. 135-179;
- Bologna 1998, s. 38, 99, 101;
- Hobson 1999, s. …;
- Macchi F. i L, 2002, s. 7-8, 478-479;
- Macchi F. i L. 2007, s. 176-177, tabl. 71-74;
- Wagner 2012, s. 23-57.
Autor: A.W.
