Liść

(ang. leaf, fr. feuille, niem. Blatt)

Podstawowy element floralnych dekoracji na oprawach wszelkiego typu, funkcjonujący w obrębie ornamentów (najczęściej utworzonych techniką zmultiplikowanych wycisków tłoka/tłoków lub wyciskiem radełka bądź filety) oraz jako samodzielny motyw (przeważnie wyciskany tłokiem).

Na wczesnośredniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych przeważnie w obrębie akantoidalnych wici. Ślepo wyciskane oprawy romańskie często zdobiono zwielokrotnionymi motywami palmety, tworzącymi palmetowy ornament. Różne formy motywu liścia zyskały na znaczeniu w gotyku, gdy oprócz palmet powszechnie ukazywano trójliść, czteroliść, ulistnione kwiatony, rzadziej koniczyny liść. Szczególną rolę w dekoracji opraw późnogotyckich XV-pocz. XVI w. odegrały liście akantu: ze zmultiplikowanych motywów wyciskanych z tłoków tworzono układy ornamentalne w ramach i zwierciadłach okładzin; z kolei połączeniu z gałęzią (konarem), a często też rozetą, tworzyły wzór arbor vitae; były też masowo ukazywane na mosiężnych zapięciach.

W renesansie, pod wpływem zdobnictwa islamskiego, szczególne znaczenie zyskały liście poddane silnej stylizacji. Ich różne formy wkomponowywano w maureskę, w XVI w. również w maureskowo-wstęgowy ornament, lub w skromniejsze ornamenty floralne o islamizującej formie. Na pocz. XVI w., za sprawą opraw aldyńskich, rozpowszechnił się motyw listka aldyńskiego. Motyw ten, wraz z trójlistkiem włoskim stał się bardzo popularny także w polskim (zwłaszcza krakowskim) introligatorstwie 1 poł. XVI w. Z nurtem antykizującym w dekoracji opraw europejskich XVI w. wiąże się arabeska (popularna np. na radełkach) i wieniec laurowy. W 2 poł. XVI w. rozpowszechnił się też palmetowo-arkadkowy ornament. Generalnie do Włoch ograniczone było zaś stosowanie liścia podbiału i kwiatu lotosu wzoru. Pod kon. XVI w. rozprzestrzenił się we Francji gałązkowo-liściasty wzór branchages, wkomponowywany m.in. w dekorację opraw à la fanfare. Na oprawach barokowych chętnie ukazywano zornamentalizowane, bujne liście m.in. o formach akantowych wkomponowane w profuzję innych zdobień. W superekslibrisach z tej epoki wielką popularność zyskały palmowe gałązki oraz oliwne gałązki, a od schyłku XVII w. także koronka Luwru. W XVIII w. strzępiaste, zakrzywione i wydłużone liście (najczęściej wyciskane z tłoków) były powszechnym składnikiem dekoracji koronkowych opraw rokokowych. Chętnie ukazywano je też na barwnych oprawach mozaikowych. Na oprawach klasycystycznych i empirowych, oprócz tradycyjnych motywów i ornamentów (np. anthemion, palmeta) wielką popularność zyskała winna latorośl.

Efektowne, bogato ulistnione bukiety widnieją na licznych oprawach romantycznych (m.in. haftowanych). Do bujnych, liściastych dekoracji w duchu barokowym i rokokowym powrócono na oprawach historyzujących XIX-pocz. XX w. Liście kwiatów i pnączy o płynnej, wijącej się formie są wyróżnikiem opraw secesyjnych z kon. XIX-pocz. XX w. Mimo radykalnych przemian w zdobnictwie opraw XX-XXI w. (np. oprawy art déco i awangardowe) niezmiennie motyw ten cieszy się sporą popularnością (np. dzieła F. J. Radziszewskiego, firmy Kurtiak i Ley i in.).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
Anthemion
Arabeska
Arbor vitae
Branchage
Czteroliść
Floralna dekoracja
Gałąź
Koniczyny liść
Koronka Luwru
[[Kwiatu lotosu wzór]
Listek aldyński
Liść podbiału
Maureska
Maureskowo-wstęgowy ornament
Oliwna gałązka
Palmeta
Palmetowo-arkadkowy ornament
Palmetowy ornament
Palmowa gałązka
Trójlistek włoski
Trójliść
Wić roślinna
Wieniec
Winorośl

Grafika

Obrazek 1
Liść akantu w obrębie wici na plakietce z kości słoniowej, oprawa ewangeliarza, IX w., fot. wg Ganz 2015
Przykłady motywu liścia w dekoracji opraw gotyckich, rys. wg Schwenke, Schunke 1979
Liść akantu w dekoracji zapinki mosiężnej na oprawie inkunabułu, kon. XV w., fot. A. Wagner
Motywy stylizowanych liści i ulistnionych gałązek (branchages) na oprawie à la fanfare, Włochy, kon. XVI w., fot. wg Voit 2020
Motywy ulistnionych roślin na oprawach secesyjnych, P. Provost, ok. 1900, fot. wg Wittock 2008