Medalion: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 22:06, 21 mar 2022

Medalion

(ang. medallion; fr. médaillon; niem. Medaillon) W zdobnictwie introligatorskim pojęcie o różnych znaczeniach:

• 1

Wizerunek postaci, portret lub scena figuralna w okrągłym bądź owalnym obramieniu, nierzadko zdobionym ornamentalnie lub/i z dookolnym napisem. M-y w formie gemmy (kamei) pojawiały się już na złotniczych oprawach wczesnośredniowiecznych. Wyciskane z tłoków, okrągłe lub – charakterystyczne dla epoki – czterolistne m-y z motywami religijnymi (np. Baranek Boży, ewangelistów symbole) powszechnie ukazywano na oprawach gotyckich z XV-pocz. XVI w., jednakże w praktyce tegumentologicznej są sporadycznie określane w ten sposób. Do upowszechnienia m. w all’antica konwencji przedstawieniowej doszło w introligatorstwie renesansowym kon. XV-4 ćw. XVI w. Taką formę mają owalne, złocone i niejednokrotnie uplastycznione popiersia imitujące gemmy na kameowych oprawach włoskich (oraz ich zaalpejskich naśladownictwach). Pokrewne im są popiersiowe wizerunki lub portrety tudzież sceny mitologiczne wkomponowane w tondo, inspirowane lub kopiowane z dzieł medalierskich oraz renesansowych plakiet (plakietowe oprawy). Kształt m. w wieńcu lub otoku inskrypcyjnym nadawano też scenom religijnym (np. na krakowskich oprawach 1 poł. XVI w.) Najczęściej jednak formę okrągłego lub owalnego m. mają wizerunki i portrety postaci antycznych oraz współczesnych (np. królów, reformatorów kościoła) na radełkach w radełkowych oprawach na płn. od Alp (w Polsce np. radełka jagiellońskie). Od ok. poł. XVI w. popularność zyskiwały owalne (rzadziej okrągłe) m-y z jak również popiersiem Chrystusa Salwatora lub Matki Boskiej Apokaliptycznej oraz innymi motywami religijnymi. Na oprawach XVII-XVIII w. pojawiały się niekiedy jako m-y portretowe władców, eksponowane w centrum okładzin. W XIX w. chętnie rozwijano tradycję m. portretowego na oprawach rzemieślniczych (np. malowane miniatury lub ich introligatorskie imitacje) oraz na wydawniczych oprawach z podobiznami autorów dzieł. W XIX-pocz. XX w. osadzony w centrum okładziny, owalny m. z malowanym, graficznym lub emaliowanym motywem otoczonym metalową ramką, był popularny w dekoracji opraw ksiąg o szczególnej wartości dla ich posiadaczy(np. pamiętników i modlitewników). Kształt owalnego m. w ornamentalnej ramce często miały litograficzne scenki lub wizerunki na oprawach masowo drukowanych dzieł literatury popularnej. Wykwintną formą cechują się m-y z miniaturami na porcelanie wkomponowywane w tzw. Cosway bindings z pierwszych dekad XX w. Jako nawiązanie do dawniejszych form m. pojawia się też na współczesnych oprawach rzemieślniczych.

• 2

Na →islamskich oprawach oraz na europejskich →orientalizujących oprawach od kon. XV do ok. poł. XVII w., a na →rusko-bizantyńskich oprawach od XVI w. do współczesności: medalion centralny o zróżnicowanych kształtach (mandorli, podobnych do cytryny, zob. →schamsa, wielobocznych z charakterystycznymi, zaostrzonymi detalami konturów, owalnych i okrągłych, zob. →pellegrino, a także romboidalnych), najczęściej wypełniony ornamentami islamskimi lub islamizującymi, jak →maureska i →maureskowo-wstęgowy orn., niekiedy z detalami manierystycznymi (np. maszkaron). Najczęściej owalny kształt mają też m-y z motywem →lilii w ornamentalnym obramieniu, popularne w Europie w 2 poł. XVI w. W baroku ornamentyka pochodzenia islamskiego była często zastępowana bujną →floralną dekoracją, stosowaną np. na niderlandzkich oprawach atlasów; formy roślinne m. wywodzące się z opraw zachodnioeuropejskich znajdują się też na wielu oprawach rusko-bizantyńskich. Na oprawach XVII-XVIII w. oraz na oprawach historyzujących, ukazywano m-y o filigranowej formie naśladującej wyroby biżuteryjne (→pointillé, znaczenie 2). Zob. też: →ćwierćmedalion.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
All'antica wizerunki
Baranek Boży
Cosway binding
Ewangelistów symbole
Gemma
Kameowe oprawy
Miniatura
Modlitewników oprawy
Napis
Plakietowe oprawy
Portret
Radełka jagiellońskie
Radełkowe oprawy
Tondo
Wieniec
Złotnicze oprawy

Grafika

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

  Okrągły medalion z malowanym portretem na oprawie niemieckiej lub polskiej, po 1783 r., BCzart, MNK, fot. wg: ww.polona.pl

• 

Przypisy

1. Kyriss 1931, s. …;
2. Nuska 1964, il. 2-4, 6-9, 11-13;
3. Krynicka 1975, il. 23-24, 27, 29-30;
4. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 84, 98-107, 154-156 i in.;
5. Lewicka-Kamińska 1980, il. 1-5;
6. Bérinstain i in. 1997, s. 87-90, 119-121, 179-180 i in.;
7. Milanesi 1999, s. 31-33, 93, 99-100 i in.;
8. Wasilewska 2008, il. 22, 27;
9. Wagner 2014, s. 48;
10. Wagner 2015, s. 96-97;
11. Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 237-260;
12. Bepler 2017, s. 112-113.

Autor: A.W.