Rozeta: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Rozeta) |
||
| (Nie pokazano 29 wersji utworzonych przez 3 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Rozeta== | ==Rozeta== | ||
| + | (ang. rose, rosette; fr. rosace; niem. Rosette) | ||
| + | |||
| + | w introligatorstwie: | ||
| + | |||
| + | 1) ujęty z góry, stylizowany motyw kwiatu róży lub innego gatunku o co najmniej pięciu płatkach (zob. trójpłatek, czteropłatek), mogących przyjmować rozmaite kształty. Jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych w kręgu łacińskim od epoki gotyckiej do XIX w. Ukazywany już na francuskich i angielskich oprawach romańskich (1 poł. XII w.-XIII w.), głównie jako wyciski z niewielkich okrągłych tłoków o formie niekiedy nawiązującej do dekoracji architektonicznych. Do najefektowniejszych, głównie francuskich, opraw romańskich z XII w. należą dzieła z pokaźną rozetą w centrum okładzin. Kształtowano ją za pomocą strychulca i wielu tłoków o kroplowym kształcie i prawdopodobnie strychulca. Apogeum popularności tego motywu trwało między 4 ćw. XIV a 1 ćw. XVI w. w introligatorstwie gotyckim. Motyw r. ukazywano na nich tłokami o zróżnicowanej wielkości (od ok. 0-5 cm do ok. 5 cm) i kształcie – jako tzw. rozeta otwarta (o konturze obwodowym wyznaczanym kształtem płatków) i zamknięta (w pierścieniu lub kwadracie, rzadko w rombie). Niezwykłym zróżnicowaniem cechują się też kształty płatków i ich wzajemny układ: od bardzo prostych i zgeometryzowanych po drobiazgowo opracowane z uwzględnieniem tzw. słupków i pręcików w centrum kwiatu. Szczególnym rodzajem r., rozpowszechnionym na późnogotyckich oprawach krakowskich, jest rozeta wirująca. Tłoki z motywem r. wykorzystywano we wszelkich układach kompozycyjnych na okładzinach, a nawet grzbietach, opraw gotyckich. Najczęściej jednak ich zmultiplikowane wyciski widnieją w ramie zwierciadła lub w regularnych układach w zwierciadle. Motyw r. wykorzystywano też w niektórych ornamentach arbor vitae, jako element naprzemienny z konarem oplecionym liściem (jako osobny tłok, tłok z oboma motywami lub kompozycja na radełku). Do osobnej kategorii r. należą fantazyjne formy złożone z drobnych elementów floralnych (np. liści akantu) wokół elementu centralnego (np. rozety). Ukazywano je w zwierciadłach i szerokich obramieniach na oprawach późnogotyckich (4 ćw. XV-pocz. XVI w.) m.in. w Krakowie. W renesansowym introligatorstwie Włoch, a potem krajów zaalpejskich, tłoki z r. gotycką wyparła tzw. r. nowożytna z zaakcentowaną, centralną partią słupka i pręcików (niekiedy o szrafowanej powierzchni) i kilkoma zaokrąglonymi płatkami. Pod wpływem niemieckim, motyw ten był w latach 30-60. XVI w. często ukazywany na polskich radełkowych oprawach, głównie jako dekoracja listew i zwierciadła. Na polskich orientalizujących oprawach z 4 ćw. XVI – pocz. XVI w. formę r. przyjmują niekiedy poczwórne, promieniście rozchodzące się, lilie zdobiące zwierciadło. W introligatorstwie XVII-1 poł. XVIII w. motyw r. stracił na znaczeniu, niemniej bywał niekiedy wkomponowywany w bogate dekoracje filigranowe, wachlarzowe i in. Ponownie popularność zyskał na klasycystycznych oprawach, zwłaszcza jako dekoracja naroży ornamentalnych ram zwierciadła. Pojawiał się też w charakterystycznej dekoracji rosaces alternées. Rozmaite formy r. inspirowane oprawami gotyckimi i późniejszymi ukazywano w XIX w. na historyzujących oprawach, w tym zwłaszcza na wydawniczych oprawach. Jako nawiązanie do dawnych epok lub wdzięczny motyw dekoracyjny w ahistorycznym kontekście stosowany do współczesności. | ||
| + | |||
| + | 2) motyw wzorowany na charakterystycznej formie okna z koncentryczną dekoracją maswerkową, typową dla gotyckich katedr i innych świątyń francuskich. Proste nawiązania do architektonicznych r-t pojawiały się już w formie tłoków romańskich i gotyckich. Pokaźne rozmiary, szczegółowość odwzorowania detali i ogólną finezję formy zyskały zaś r-y na à la cathédrale oprawach (2 ćw. XIX w.), a później na wielu historyzujących oprawach. | ||
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Akant]] <br> | ||
| + | [[Arbor vitae]] <br> | ||
| + | [[À la cathédrale oprawy]] <br> | ||
| + | [[Czteropłatek]] <br> | ||
| + | [[Historyzujące oprawy]] <br> | ||
| + | [[Klasycystyczne oprawy]] <br> | ||
| + | [[Lilia]] <br> | ||
| + | [[Motyw zdobniczy]] <br> | ||
| + | [[Rosaces alternées]] <br> | ||
| + | [[Rozeta wirująca]] <br> | ||
| + | [[Trójpłatek]] <br> | ||
| + | [[Wydawnicze oprawy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Rozeta 20.jpg | + | Plik:Rozeta 20.jpg | Rozeta w kropkowanym (perełkowanym) otoku; tłok gotycki, XV w. |
| − | + | Plik:Rozeta 22.jpg | Rozeta w kropkowanym (perełkowanym) otoku, ujęta mniejszymi rozetami; tłoki gotyckie, XV w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 12.jpg | Rozeta otwarta, pięciopłatkowa; tłok gotycki, XV w. |
| − | + | Plik:Rozeta 13.jpg | Rozeta kolista, siedmiopłatkowa; tłok gotycki, XV w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 5.jpg | Rozeta wielopłatkowa w kropkowanym (perełkowanym) otoku, tłok gotycki, XV w. |
| − | + | Plik:Rozeta 4.jpg | Rozeta otwarta, pięciopłatkowa; tłok gotycki, XV w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 7.jpg | Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, XV w. |
| − | + | Plik:Rozeta 9.jpg | Rozeta otwarta, sześciopłatkowa,; tłok gotycki, XV w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 15.jpg | Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, pocz. XVI w. |
| − | + | Plik:Rozeta 6, l. 30. XVI w..jpg | Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, lata 30. XVI w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 6.jpg | Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 2.jpg | Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 4b.jpg | Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 19.jpg | Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 23.jpg | Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 25.jpg | Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta 24.jpg | Trzy rozety zamknięte w kwadratach, wielopłatkowe; tłok gotycki, 2 poł. XV w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta utworzona z 11 wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, prawdopodobnie Kraków, kon. XV w., BWSD Włocławek, fot..jpg | Motyw rozety utworzony z 11 wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, prawdopodobnie Kraków, kon. XV w., BWSD Włocławek, fot. A. Wagner |
| − | Plik:Rozeta 19.jpg | + | Plik:Rozeta 26.jpg | Motyw rozety utworzony z kilku wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w. |
| − | Plik:Rozeta 23.jpg | + | Plik:Rozeta 1b.jpg | Motyw rozety utworzony z kilku wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w. |
| − | Plik:Rozeta 25.jpg | + | Plik:Rozeta nowożytna 1.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, wielopłatkowej; tłok renesansowy, 1 poł. XVI w. |
| − | + | Plik:Rozeta nowożytna 2.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta nowożytna 3.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta nowożytna 4.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, sześciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w. |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozetka nowożytna 3.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, sześciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w. |
| − | + | Plik:Rozetka nowożytna 1.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, wieloopłatkowej; tłok renesansowy, 1 poł. XVI w. | |
| − | Plik:Rozeta | + | Plik:Rozeta nowożytna 5.jpg | Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; XVI-pocz. XVII w. |
| − | Plik:Rozeta nowożytna 1.jpg | + | Plik:Rozeta 2b.jpg | Przykład użycia motywu rozety jako dekoracji kompartymentu oprawy, XVII w. |
| − | Plik:Rozeta nowożytna 2.jpg | + | Plik:Rozeta, Wycisk plakiety z motywem rozety gotyckiej na oprawie z XIX w., NNBU im. Stefanyka, Lwów.jpg | Wycisk plakiety z motywem rozety gotyckiej (2) na oprawie z XIX w. |
| − | Plik:Rozeta nowożytna 3.jpg | + | |
| − | Plik:Rozeta nowożytna 4.jpg | + | </gallery> |
| − | Plik:Rozetka nowożytna 3.jpg | + | |
| − | Plik:Rozetka nowożytna 1.jpg | + | ==Przypisy== |
| − | Plik:Rozeta nowożytna 5.jpg | + | |
| − | Plik:Rozeta | + | # Günther 1921, tabl. III/46, 49, IV/62, 66, 69, V/80-82 i in; |
| − | Plik:Rozeta | + | # Nuska 1964, il. 15/9; |
| + | # Fürstenberg, De Marinis 1966, s. 44-45, 120-121, 156-157; | ||
| + | # Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. X-XI, XVI, XXXVIII i in.; | ||
| + | # Krynicka 1967, tabl. IX/il. 3-6; | ||
| + | # Devaux 1977, s. ..; | ||
| + | # Ziesche, Becker 1977, s. 52-54; | ||
| + | # Schwenke, Schunke 1979, tabl. 251-277; | ||
| + | # Lindberg 1985 II, il. 18; | ||
| + | # Schmidt-Künsemüller 1985, s. …; | ||
| + | # Carvin 1988, nr kat./il. AV.133, AV.192, AV.239 i in.; | ||
| + | # von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 4, 11-12, 15-19 i in.; | ||
| + | # Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 31-34. | ||
| + | |||
| + | ---- | ||
| + | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 12:24, 11 lut 2022
Spis treści
Rozeta
(ang. rose, rosette; fr. rosace; niem. Rosette)
w introligatorstwie:
1) ujęty z góry, stylizowany motyw kwiatu róży lub innego gatunku o co najmniej pięciu płatkach (zob. trójpłatek, czteropłatek), mogących przyjmować rozmaite kształty. Jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych w kręgu łacińskim od epoki gotyckiej do XIX w. Ukazywany już na francuskich i angielskich oprawach romańskich (1 poł. XII w.-XIII w.), głównie jako wyciski z niewielkich okrągłych tłoków o formie niekiedy nawiązującej do dekoracji architektonicznych. Do najefektowniejszych, głównie francuskich, opraw romańskich z XII w. należą dzieła z pokaźną rozetą w centrum okładzin. Kształtowano ją za pomocą strychulca i wielu tłoków o kroplowym kształcie i prawdopodobnie strychulca. Apogeum popularności tego motywu trwało między 4 ćw. XIV a 1 ćw. XVI w. w introligatorstwie gotyckim. Motyw r. ukazywano na nich tłokami o zróżnicowanej wielkości (od ok. 0-5 cm do ok. 5 cm) i kształcie – jako tzw. rozeta otwarta (o konturze obwodowym wyznaczanym kształtem płatków) i zamknięta (w pierścieniu lub kwadracie, rzadko w rombie). Niezwykłym zróżnicowaniem cechują się też kształty płatków i ich wzajemny układ: od bardzo prostych i zgeometryzowanych po drobiazgowo opracowane z uwzględnieniem tzw. słupków i pręcików w centrum kwiatu. Szczególnym rodzajem r., rozpowszechnionym na późnogotyckich oprawach krakowskich, jest rozeta wirująca. Tłoki z motywem r. wykorzystywano we wszelkich układach kompozycyjnych na okładzinach, a nawet grzbietach, opraw gotyckich. Najczęściej jednak ich zmultiplikowane wyciski widnieją w ramie zwierciadła lub w regularnych układach w zwierciadle. Motyw r. wykorzystywano też w niektórych ornamentach arbor vitae, jako element naprzemienny z konarem oplecionym liściem (jako osobny tłok, tłok z oboma motywami lub kompozycja na radełku). Do osobnej kategorii r. należą fantazyjne formy złożone z drobnych elementów floralnych (np. liści akantu) wokół elementu centralnego (np. rozety). Ukazywano je w zwierciadłach i szerokich obramieniach na oprawach późnogotyckich (4 ćw. XV-pocz. XVI w.) m.in. w Krakowie. W renesansowym introligatorstwie Włoch, a potem krajów zaalpejskich, tłoki z r. gotycką wyparła tzw. r. nowożytna z zaakcentowaną, centralną partią słupka i pręcików (niekiedy o szrafowanej powierzchni) i kilkoma zaokrąglonymi płatkami. Pod wpływem niemieckim, motyw ten był w latach 30-60. XVI w. często ukazywany na polskich radełkowych oprawach, głównie jako dekoracja listew i zwierciadła. Na polskich orientalizujących oprawach z 4 ćw. XVI – pocz. XVI w. formę r. przyjmują niekiedy poczwórne, promieniście rozchodzące się, lilie zdobiące zwierciadło. W introligatorstwie XVII-1 poł. XVIII w. motyw r. stracił na znaczeniu, niemniej bywał niekiedy wkomponowywany w bogate dekoracje filigranowe, wachlarzowe i in. Ponownie popularność zyskał na klasycystycznych oprawach, zwłaszcza jako dekoracja naroży ornamentalnych ram zwierciadła. Pojawiał się też w charakterystycznej dekoracji rosaces alternées. Rozmaite formy r. inspirowane oprawami gotyckimi i późniejszymi ukazywano w XIX w. na historyzujących oprawach, w tym zwłaszcza na wydawniczych oprawach. Jako nawiązanie do dawnych epok lub wdzięczny motyw dekoracyjny w ahistorycznym kontekście stosowany do współczesności.
2) motyw wzorowany na charakterystycznej formie okna z koncentryczną dekoracją maswerkową, typową dla gotyckich katedr i innych świątyń francuskich. Proste nawiązania do architektonicznych r-t pojawiały się już w formie tłoków romańskich i gotyckich. Pokaźne rozmiary, szczegółowość odwzorowania detali i ogólną finezję formy zyskały zaś r-y na à la cathédrale oprawach (2 ćw. XIX w.), a później na wielu historyzujących oprawach.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Akant
Arbor vitae
À la cathédrale oprawy
Czteropłatek
Historyzujące oprawy
Klasycystyczne oprawy
Lilia
Motyw zdobniczy
Rosaces alternées
Rozeta wirująca
Trójpłatek
Wydawnicze oprawy
Grafika
Rozeta w kropkowanym (perełkowanym) otoku; tłok gotycki, XV w.
Rozeta w kropkowanym (perełkowanym) otoku, ujęta mniejszymi rozetami; tłoki gotyckie, XV w.
Rozeta otwarta, pięciopłatkowa; tłok gotycki, XV w.
Rozeta kolista, siedmiopłatkowa; tłok gotycki, XV w.
Rozeta wielopłatkowa w kropkowanym (perełkowanym) otoku, tłok gotycki, XV w.
Rozeta otwarta, pięciopłatkowa; tłok gotycki, XV w.
Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, XV w.
Rozeta otwarta, sześciopłatkowa,; tłok gotycki, XV w.
Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, pocz. XVI w.
Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, lata 30. XVI w.
Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Trzy rozety zamknięte w kwadratach, wielopłatkowe; tłok gotycki, 2 poł. XV w.
Motyw rozety utworzony z 11 wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, prawdopodobnie Kraków, kon. XV w., BWSD Włocławek, fot. A. Wagner
Motyw rozety utworzony z kilku wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
Motyw rozety utworzony z kilku wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, wielopłatkowej; tłok renesansowy, 1 poł. XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, sześciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, sześciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, wieloopłatkowej; tłok renesansowy, 1 poł. XVI w.
Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; XVI-pocz. XVII w.
Przykład użycia motywu rozety jako dekoracji kompartymentu oprawy, XVII w.
Wycisk plakiety z motywem rozety gotyckiej (2) na oprawie z XIX w.
Przypisy
- Günther 1921, tabl. III/46, 49, IV/62, 66, 69, V/80-82 i in;
- Nuska 1964, il. 15/9;
- Fürstenberg, De Marinis 1966, s. 44-45, 120-121, 156-157;
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. X-XI, XVI, XXXVIII i in.;
- Krynicka 1967, tabl. IX/il. 3-6;
- Devaux 1977, s. ..;
- Ziesche, Becker 1977, s. 52-54;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 251-277;
- Lindberg 1985 II, il. 18;
- Schmidt-Künsemüller 1985, s. …;
- Carvin 1988, nr kat./il. AV.133, AV.192, AV.239 i in.;
- von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 4, 11-12, 15-19 i in.;
- Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 31-34.
Autor: A.W.
