Rozeta: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 12:24, 11 lut 2022

Rozeta

(ang. rose, rosette; fr. rosace; niem. Rosette)

w introligatorstwie:

1) ujęty z góry, stylizowany motyw kwiatu róży lub innego gatunku o co najmniej pięciu płatkach (zob. trójpłatek, czteropłatek), mogących przyjmować rozmaite kształty. Jeden z najpopularniejszych motywów zdobniczych w kręgu łacińskim od epoki gotyckiej do XIX w. Ukazywany już na francuskich i angielskich oprawach romańskich (1 poł. XII w.-XIII w.), głównie jako wyciski z niewielkich okrągłych tłoków o formie niekiedy nawiązującej do dekoracji architektonicznych. Do najefektowniejszych, głównie francuskich, opraw romańskich z XII w. należą dzieła z pokaźną rozetą w centrum okładzin. Kształtowano ją za pomocą strychulca i wielu tłoków o kroplowym kształcie i prawdopodobnie strychulca. Apogeum popularności tego motywu trwało między 4 ćw. XIV a 1 ćw. XVI w. w introligatorstwie gotyckim. Motyw r. ukazywano na nich tłokami o zróżnicowanej wielkości (od ok. 0-5 cm do ok. 5 cm) i kształcie – jako tzw. rozeta otwarta (o konturze obwodowym wyznaczanym kształtem płatków) i zamknięta (w pierścieniu lub kwadracie, rzadko w rombie). Niezwykłym zróżnicowaniem cechują się też kształty płatków i ich wzajemny układ: od bardzo prostych i zgeometryzowanych po drobiazgowo opracowane z uwzględnieniem tzw. słupków i pręcików w centrum kwiatu. Szczególnym rodzajem r., rozpowszechnionym na późnogotyckich oprawach krakowskich, jest rozeta wirująca. Tłoki z motywem r. wykorzystywano we wszelkich układach kompozycyjnych na okładzinach, a nawet grzbietach, opraw gotyckich. Najczęściej jednak ich zmultiplikowane wyciski widnieją w ramie zwierciadła lub w regularnych układach w zwierciadle. Motyw r. wykorzystywano też w niektórych ornamentach arbor vitae, jako element naprzemienny z konarem oplecionym liściem (jako osobny tłok, tłok z oboma motywami lub kompozycja na radełku). Do osobnej kategorii r. należą fantazyjne formy złożone z drobnych elementów floralnych (np. liści akantu) wokół elementu centralnego (np. rozety). Ukazywano je w zwierciadłach i szerokich obramieniach na oprawach późnogotyckich (4 ćw. XV-pocz. XVI w.) m.in. w Krakowie. W renesansowym introligatorstwie Włoch, a potem krajów zaalpejskich, tłoki z r. gotycką wyparła tzw. r. nowożytna z zaakcentowaną, centralną partią słupka i pręcików (niekiedy o szrafowanej powierzchni) i kilkoma zaokrąglonymi płatkami. Pod wpływem niemieckim, motyw ten był w latach 30-60. XVI w. często ukazywany na polskich radełkowych oprawach, głównie jako dekoracja listew i zwierciadła. Na polskich orientalizujących oprawach z 4 ćw. XVI – pocz. XVI w. formę r. przyjmują niekiedy poczwórne, promieniście rozchodzące się, lilie zdobiące zwierciadło. W introligatorstwie XVII-1 poł. XVIII w. motyw r. stracił na znaczeniu, niemniej bywał niekiedy wkomponowywany w bogate dekoracje filigranowe, wachlarzowe i in. Ponownie popularność zyskał na klasycystycznych oprawach, zwłaszcza jako dekoracja naroży ornamentalnych ram zwierciadła. Pojawiał się też w charakterystycznej dekoracji rosaces alternées. Rozmaite formy r. inspirowane oprawami gotyckimi i późniejszymi ukazywano w XIX w. na historyzujących oprawach, w tym zwłaszcza na wydawniczych oprawach. Jako nawiązanie do dawnych epok lub wdzięczny motyw dekoracyjny w ahistorycznym kontekście stosowany do współczesności.

2) motyw wzorowany na charakterystycznej formie okna z koncentryczną dekoracją maswerkową, typową dla gotyckich katedr i innych świątyń francuskich. Proste nawiązania do architektonicznych r-t pojawiały się już w formie tłoków romańskich i gotyckich. Pokaźne rozmiary, szczegółowość odwzorowania detali i ogólną finezję formy zyskały zaś r-y na à la cathédrale oprawach (2 ćw. XIX w.), a później na wielu historyzujących oprawach.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
Arbor vitae
À la cathédrale oprawy
Czteropłatek
Historyzujące oprawy
Klasycystyczne oprawy
Lilia
Motyw zdobniczy
Rosaces alternées
Rozeta wirująca
Trójpłatek
Wydawnicze oprawy

Grafika

• 

  Rozeta w kropkowanym (perełkowanym) otoku; tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta w kropkowanym (perełkowanym) otoku, ujęta mniejszymi rozetami; tłoki gotyckie, XV w.

• 

  Rozeta otwarta, pięciopłatkowa; tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta kolista, siedmiopłatkowa; tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta wielopłatkowa w kropkowanym (perełkowanym) otoku, tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta otwarta, pięciopłatkowa; tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta otwarta, sześciopłatkowa,; tłok gotycki, XV w.

• 

  Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, pocz. XVI w.

• 

  Rozeta otwarta, wielopłatkowa; tłok gotycki, lata 30. XVI w.

• 

  Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Rozeta zamknięta w pierścieniu, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Rozeta zamknięta w kwadracie, wielopłatkowa; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Trzy rozety zamknięte w kwadratach, wielopłatkowe; tłok gotycki, 2 poł. XV w.

• 

  Motyw rozety utworzony z 11 wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, prawdopodobnie Kraków, kon. XV w., BWSD Włocławek, fot. A. Wagner

• 

  Motyw rozety utworzony z kilku wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Motyw rozety utworzony z kilku wycisków dwóch różnych tłoków na oprawie gotyckiej, kon. XV - pocz. XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, wielopłatkowej; tłok renesansowy, 1 poł. XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, sześciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, sześciopłatkowej; tłok renesansowy, XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, wieloopłatkowej; tłok renesansowy, 1 poł. XVI w.

• 

  Nowożytna forma rozety otwartej, pięciopłatkowej; XVI-pocz. XVII w.

• 

  Przykład użycia motywu rozety jako dekoracji kompartymentu oprawy, XVII w.

• 

  Wycisk plakiety z motywem rozety gotyckiej (2) na oprawie z XIX w.

Przypisy

1. Günther 1921, tabl. III/46, 49, IV/62, 66, 69, V/80-82 i in;
2. Nuska 1964, il. 15/9;
3. Fürstenberg, De Marinis 1966, s. 44-45, 120-121, 156-157;
4. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. X-XI, XVI, XXXVIII i in.;
5. Krynicka 1967, tabl. IX/il. 3-6;
6. Devaux 1977, s. ..;
7. Ziesche, Becker 1977, s. 52-54;
8. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 251-277;
9. Lindberg 1985 II, il. 18;
10. Schmidt-Künsemüller 1985, s. …;
11. Carvin 1988, nr kat./il. AV.133, AV.192, AV.239 i in.;
12. von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 4, 11-12, 15-19 i in.;
13. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 31-34.

Autor: A.W.