Jezus Chrystus

Spis treści

1 Jezus Chrystus
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Jezus Chrystus

(ang. Jesus Christ; fr. Jésus-Christ)

kluczowa postać religii chrześcijańskiej, będąca jednym z najpowszechniejszych motywów w zdobnictwie opraw od późnego antyku do przynajmniej 1 poł. XX w. W obliczu boskiego statusu J. Ch. jego wizerunkom często nadawano okazałą formę, w czym wyzyskiwano wszelkie – w tym najszlachetniejsze – techniki i materiały artystyczne. Równolegle przedstawienia J. Ch. weszły do kanonu dekoracji opraw wykonywanych pośledniejszymi i ogólnodostępnymi technikami zdobniczymi. W ikonografii J. Ch. na oprawach spotyka się zarówno ujęcia uroczyste i monumentalne (np. Maiestas Domini i Pantokrator), sceny nowotestamentowe (zwłaszcza Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie), jak też wizerunki związane z toposami Pisma Świętego (Ch. Dobry Pasterz, acheiropita). Motywem integralnie złączonym z J. Ch. jest krzyż, ukazywany z wiszącym na nim Ch. bądź samodzielnie, a także arma Christi. Widnieje we wszelkich odmianach ikonograficznych Maryi z Dzieciątkiem. Niezwykle popularnym, symbolicznym wyobrażeniem J. Ch. jest Baranek Boży, obok którego na oprawach średniowiecznych funkcjonowały inne symboliczne przedstawienia J. Ch., jak jeleń, czy zając.

Od wczesnego średniowiecza do współczesności najczęstszymi przedstawieniami chrystologicznymi na złotniczych, liturgicznych ksiąg oprawach są: Ukrzyżowanie i Maiestas Domini. Widnieją one również na bizantyńskich plakietach z kości słoniowej, chętnie adaptowanych jako centralny element dekoracji opraw ksiąg liturgicznych w kręgu łacińskim. Wśród nich rzadziej pojawiały się takie sceny, jak Chrzest w Jordanie czy Chrystus wśród apostołów. Z kolei aż do epokę gotycką wizerunki J. Ch. były relatywnie rzadkie na oprawach skórzanych (głównie jako tronujący Ch. oraz Baranek Boży). Do rozkwitu ikonografii J. Ch. doszło na gotyckich oprawach XIII-pocz. XVI w. Na różnokształtnych tłokach ukazywano sceny biblijne – od Bożego Narodzenia po Ukrzyżowanie (oraz inne wątki Drogi Krzyżowej) i Zmartwychwstanie, a także powiązane z nimi motywy Męża Boleści (Vir Dolorum), arma Christi, acheiropita (mandylion i veraikon), czy też Ch. tronującego. Na XV w. przypada początek długotrwałej popularności chrystogramu, wyciskanego z tłoków o zazwyczaj małych rozmiarach. Wizerunki J. Ch. oraz jego symbole widnieją na oprawach nacinanych (XIV-ok. 1500), plakietowych (XV-1 poł. XVI w.), haftowanych (np. pokaźne sceny Ukrzyżowania), czy też rzadkich przykładach wczesnogotyckich opraw z dekoracją iluminowaną.

Na renesansowych oprawach włoskich motyw J. Ch. był nieczęsty, od pocz. XVI w. upowszechnił się zaś w krajach zaalpejskich. Występował na radełkach (np. „galerie” półpostaci J. Ch. i ewangelistów, zestawy wizerunków samego J. Ch., oraz sceny biblijne – zwłaszcza Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie), plakietach (np. młody Ch., błogosławiący Ch.) oraz okrągłych i owalnych medalionach (np. chrystogram, arma Christi, wizerunki maryjne, popiersie Ch. Salwatora). Bogaty zasób wizerunków i scen z J. Ch. występuje na plakietach opraw w wittenberskim stylu (np. motywy związane z luterańską wykładnią Gesetz und Gnade). W epoce kontrreformacji powszechnymi motywami pozostawały: Ukrzyżowanie, chrystogram (również w funkcji superekslibrisu jezuickiego) oraz wizerunki maryjne (M. B. Apokaliptyczna). Bogactwem formalnym cechują się niektóre srebrne oprawy barokowe z repusowanymi i cyzelowanymi scenami chrystologicznymi. Generalnie jednak w XVII-XVIII w. skala stosowania oraz ikonografia chrystologiczna uległy zawężeniu, co wynikało m.in. z wyparcia radełkowań wizerunkowych przez ornamenty floralne, geometryczne itp. W XIX- XX w. motyw J. Ch. pozostawał standardem na oprawach ksiąg religijnych wszelkiego typu, na których występuje w ujęciach historyzujących lub odpowiadających nowym stylom w plastyce (secesyjne, art déco oprawy). Nierzadko bardzo efektowne przedstawienia chrystologiczne ukazywano na wydawniczych oprawach. Współcześnie motyw J. Ch. podejmowany jest w nielicznych oprawach artystycznych, tworzonych na zamówienie (księgi liturgiczne, podarunki dyplomatyczne, itp.).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Acheiropita
Arma Christi
Baranek Boży
Biblijne motywy
Chrystogram
Ewangelistów symbole
Jeleń
Krzyż
Liturgicznych ksiąg oprawy
Maryja
Zając
Złotnicze oprawy

Grafika

Scena Ukrzyżowania na płaskorzeźbionej plakiecie złotniczej oprawy Sakramentarza Henryka II, pocz. XI w., Bayerische Staatsbibliothek, Monachium, fot. wg www.digitale-sammlungen.de
Wizerunek Maiestas Domini na oprawie złotnicznej Ewangeliarza Anastazji, ok. 1160.70, BN Warszawa, fot. domena publiczna
Wizerunek Chrystusa Salwatora w dekoracji radełka renesansowego, Polska, XVI w.
Wizerunek Chrystusa Dobrego Pasterza w dekoracji radełka renesansowego, Polska, XVI w.
Wizerunek młodego Chrystusa - błogosławiącego, dekoracja radełka renesansowego, Niemcy, XVI w.
Scena Przemienienia Pańskiego na prostokątnej plakiecie renesansowej, Polska, XVI w.
Scena Zmartwychwstania na plakiecie oprawy renesansowej z kręgu wittenberskiego, Niemcy, ok. poł. XVI w
Wizerunek młodego Chrystusa w medalionie o formie glorii promienistej jako dekoracja oprawy renesansowej, Polska, XVI w.
Popiersie Chrystusa Salwatora w owalnym medalionie na oprawie z 3-4 ćw. XVI w.
Scena Ukrzyżowania w owalnym medalionie na oprawie w typie renesansowym, pocz. XVII w
Owalny medalion z wizerunkiem Ukrzyżowanego oraz scenami Drogi Krzyżowej, Polska, 2 poł. XVI w.