Biblijne motywy

Spis treści

1 Biblijne motywy
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Biblijne motywy

(ang. Biblical representations; fr. motifs bibliques)

W kręgu chrześcijańskim wizerunki postaci, symbole oraz sceny z Biblii należą od średniowiecza po przynajmniej 2 poł. XX w. do najważniejszych i najpowszechniejszych dekoracji opraw wszelkiego typu. Ogromna liczba wątków staro- i nowotestamentowych odzwierciedla się w przebogatej ikonografii, reprezentującej praktycznie każdy styl artystyczny i technikę stosowane w zdobnictwie opraw. Wizerunki i sceny z Nowego Testamentu odgrywały ogromną rolę w dekoracji złotniczych opraw ksiąg liturgicznych kręgu bizantyńskiego i łacińskiego (Maryja z Dzieciątkiem w różnych ujęciach ikonograficznych, Maiestas Domini, ponadto sceny z życia i męki Chrystusa, w tym m.in. Chrzest w Jordanie, Zdjęcie z krzyża, Złożenie do Grobu, Trzy Marie u grobu). Często pośrodku górnych okładzin ewangeliarzy pojawiał się motyw krzyża lub Ukrzyżowanego Chrystusa. Rzadko zaś ukazywano motywy starotestamentowe (np. sceny ż życia Dawida na oprawie Psałterza Melisendy z 2 ćw. XII w.). Wzrost znaczenia wizerunków postaci i symboli b. nastąpił w dekoracji skórzanych opraw romańskich (ok. poł. XII – XIII w.), na których wyciskano je z tłoków wśród profuzji różnorakich zdobień floralnych, figuralnych i zoomorficznych (np. Dawid, Chrystus w mandorli, tronująca Maryja z Dzieciątkiem). Do kanonu motywów religijnych – aż po XX-XXI w. – włączono wizerunki śś. Piotra i Pawła, Baranka Bożego, symbole ewangelistów, a w mniejszym stopniu przedstawienia aniołów (również jako archanioła Gabriela w scenach Zwiastowania Maryi komponowanych z dwóch tłoków). Do symboliki b. przynależą też wizerunki niektórych zwierząt (np. jeleń). Rozkwit ikonografii b. nastąpił w zdobnictwie opraw gotyckich (szczególnie od schyłku XIV do początku XVI w.). Upowszechnieniu uległy motywy stosowane już na oprawach romańskich (m.in. symbole ewangelistów, Baranek Boży). Równocześnie pojawiły się liczne nowe przedstawienia, wpisujące się w ówczesne przemiany religijności. Toteż szczególnego znaczenia nabrały motywy chrystologiczne (np. mandylion, veraikon) i maryjne (np. Zwiastowanie, Pietà), jak również wizerunki rozmaitych świętych (np. patroni klasztorów, miast). W przypadku tłoków wizerunki te cechowały się znacznym uproszczeniem i miniaturowymi rozmiarami, natomiast na plakietach (zwłaszcza niderlandzkich z 2 poł. XV w.) i w kompozycjach ledersznytowych odznaczają się nierzadko szczegółowością opracowania i sporą wielkością. W introligatorstwie renesansowym Włoch (XV-XVI w.) ukazywane rzadko – najczęściej w centralnych medalionach okładzin. Ogromną popularnością cieszyły się zaś na renesansowych oprawach w zaalpejskich krajach katolickich i protestanckich. Ze względów doktrynalnych, na oprawach z ośrodków luterańskich upowszechniły się sceny starotestamentowe (m.in. złoty cielec, drabina Jakuba, Mojżesz otrzymujący tablicę Dziesięciorga Przykazań), które rychło zyskały popularność nie tylko w kręgach sprzyjających „innowiercom”, ale też wśród katolików. Wraz z mnogością scen z Nowego Testamentu oraz wizerunków postaci b., ukazywano je niemal wyłącznie za pomocą radełek oraz prostokątnych bądź owalnych plakiet. W XVII-XVIII stuleciu b. m. straciły na znaczeniu na rzecz ornamentyki roślinnej i geometrycznej. Niemniej wciąż ukazywano je na oprawach ksiąg religijnych (zwłaszcza liturgicznych). Artyzmem formy cechują się rozbudowane sceny i wizerunki postaci b. na wielu ówczesnych oprawach złotniczych lub złotniczych okuciach. W rzemieślniczej i przemysłowej produkcji introligatorskiej XIX-XX w. b. m. ukazywano głównie na książkach religijnych (modlitewniki, śpiewniki, księgi liturgiczne, hagiograficzne itp.), chętnie wykorzystując do tego nowinki techniczne (tłoczenie barwne, litografia). Obecnie b. m. stanowią margines zdobnictwa introligatorskiego, zawężony niemal wyłącznie do ksiąg liturgicznych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Acheiropita
Archanioł
Baranek Boży
Dawid
Ewangeliści
Ewangelistów symbole
Jezus Chrystus
Liturgicznych ksiąg oprawy
Maryja
Święci Pańscy
Wittenberski styl
Złotnicze oprawy

Grafika

Sceny biblijne w dekoracji radełkowej na oprawie renesansowej, Kraków, 1558, BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Mojżesz odbierający Tablice dziesięciorga Przykazań oraz scena ze złotym cielcem, plakieta na oprawie czeskiej, 1596; zbiory i foto: PAN BK