Okuciowy ornament
Spis treści
Okuciowy ornament
Ornament manierystyczny imitujący płaskie, metalowe okucia w formie taśm i plakiet, na których znajdują się główki nitów i gwoździ, kaboszony oraz rauty. Dopełnienie o. o. stanowią elementy groteski (maski, maszkarony, postaci fantastyczne) wraz z girlandami, rogami obfitości, itp. Najczęściej występuje razem z rollwerkiem, którego powyginane elementy płynnie przenikają się z płaskimi detalami o. o. Ukształtował się w Niderlandach ok. poł. XVI w., skąd szybko przeniknął do sztuki środkowo- i północnoeuropejskiej. W dekoracji opraw pojawia się rzadziej niż rollwerk, zazwyczaj też odgrywa drugorzędną rolę w kompozycjach rollwerkowo-okuciowych (zwłaszcza kartusze herbowe i inskrypcyjne itp.). Stanowi w nich rodzaj tła dla – niekiedy rozbudowanych – elementów rollwerkowych i groteskowych. na oprawach polskich 4 ćw. XVI w. pojawiał się głównie w narożnych ćwierćmedalionach, będących naśladownictwem typograficznych finalików cul-de-lampe. Spotykany też na manierystycznych okuciach i złotniczych oprawach. W praktyce tegumentologicznej identyfikacja o. o. może nastręczać problemów, głownie ze względu na jego zespolenie z rollwerkiem (od którego różni się płaskością listew). W zdobnictwie opraw 2 poł. XVI w. podobne bywają też różne formy wstęg (np. w kartuszowej dekoracji, palmetowo-wstęgowym ornamencie, wstęgowego ornamentu), które jednak różnią się od o. o. brakiem motywów nitów, rautów itp., ponadto najczęściej nie występują one z elementami rollwerkowymi. Pokrewną formę mają też cęgi w wstęgowo-cęgowym ornamencie, jednak występującym na oprawach znacznie później (XVIII w.).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ćwierćmedalion
Girlanda
Groteska
Kartusz
Maska
Maszkaron
Palmetowo-wstęgowy ornament
Rollwerk
Róg obfitości
Wstęgowo-cęgowy ornament
Wstęgowy ornament
Grafika
Okuciowy ornament i rollwerk w dekoracji manierystycznej oprawy niderlandzkiej, lata 50. XVI w., fot. wg De Conihout, Ract-Madoux 2012
Okuciowy ornament jako dopełnienie rollwerku, oprawa ze Srebrnej Biblioteki ks. Albrechta Pruskiego i ks. Anny Marii, Cornelius Vorwend, Jacob Binck, Królewiec, 1555 (zaginiona)
Okuciowy ornament i rollwerk z elementami groteskowymi w dekoracji oprawy manierystycznej, Norymberga, lata 70. XVI w., fot. wg: Mazal 1990
Okuciowy ornament i rollwerk w dekoracji ćwierćmedalionu narożnego, Polska, lata 80.90 XVI w., przerys: A. Wagner
Okuciowy ornament w dekoracji ćwierćmedalionu narożnego, Polska, lata 80.90 XVI w., przerys: A. Wagner
Okuciowy ornament i schweifwerk w dekoracji ćwierćmedalionu narożnego, Polska, lata 80.90 XVI w., przerys: A. Wagner
Przypisy
- EWOK 1971, szp. 1740;
- Laucevičius 1972, il. 169;
- Kozakiewicz 1996, s. 286;
- Wagner 2011, s. 171–173;
- Pośpiech 2013, il. na okł., 1–2;
- Kłysz-Hackbarth 2014, s. 38-41;
- Wagner 2016 II, s. 65-67.
Autor: A.W.
