Groteska

Groteska

(ang. grotesque; fr. grotesque; niem. Groteske)

Ornament składający się z wici roślinnej, połączonej z realistycznymi i fantastycznymi motywami figuralnymi i animalistycznymi oraz przedmiotami, jak wazy, kandelabry, panoplia, detale architektoniczne itp. Wywodzi się z rzymskiej sztuki I w. n.e., w sztuce nowożytnej spopularyzowana po odkryciu w 1480 r. malowideł w podziemiach (stąd ówczesne włoska nazwa ornamentu: grottesche) Złotego Domu Nerona w Rzymie. W plastyce renesansowej występowała przeważnie w układzie kandelabrowym (kandelabrowy ornament), wzbogacona arabeską, jako wypełnienie płaskich powierzchni, np. pilastrów. Przeniknęła do ornamentyki manieryzmu (w kompozycjach z rollwerkiem i schweifwerkiem) a później rokoka i klasycyzmu. W zdobnictwie renesansowych opraw skórzanych (kon. XV-XVI w.) klasyczna, wieloelementowa g. nie występowała. Jednakże elementy groteskowe, jak putta i aniołki, wkomponowane w wić arabeskową, były dość częste w dekoracjach radełkowych. W 2 poł. XVI w. bardziej złożone formy g. ukazywano w obrębie manierystycznych medalionów i ćwierćmedalionów. G. pojawia się też na renesansowych i manierystycznych złotniczych oprawach (np. jedna z opraw →Srebrnej Biblioteki). W zdobnictwie opraw barokowych nie występowała. Na oprawach rokokowych pojawia się niekiedy w kompozycjach →chinoiserie, zaś na oprawach klasycystycznych – wewnątrz ram zwierciadła lub na grzbiecie. Ze względu na formalne bogactwo g. była chętnie ukazywana na historyzujących, neomanierystycznych oprawach z XIX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Arabeska
Ćwierćmedalion
Kandelabrowy ornament
Medalion
Rollwerk
Schweifwerk

Grafika

• 

  Groteska na sztychu ornamentalnym, Agostino Veneziano, 1520, fot. wg: Victoria & Albert Museum, Londyn

• 

  Elementy groteskowe w dekoracji oprawy ze Srebrnej Biblioteki, Muenden lub Królewiec, między 1545 a 1550, fot. wg: Tondel, Wagner 2019

• 

  Elementy groteskowe w dekoracji radełkowej na renesansowej oprawie wrocławskiej, 1529, fot. wg: Wagner, Madajewska, Mazerska 2018

• 

  Elementy groteskowe w dekoracji radełkowej na oprawie wrocławskiej, 1531, fot. wg: Wagner, Madajewska, Mazerska 2018

• 

  Groteska w neomanierystycznej oprawie wydawniczej, Niemcy, 1881, fot. wg: Jaeger 2002

Przypisy

1. Haebler…;
2. EWOK 1971, szp. 842;
3. Rządek, Tomaszewski, Żuchowski 1991, s. 18-19;
4. Nixon, Foot 1992, il. 98-99;
5. Jäger 2002, nr kat./il. 22-23, 78;
6. Kłysz-Hackbarth 2014, s. 36-41;
7. Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 26, 35;
8. Tondel, Wagner 2019, tabl. 250-253.

---

Autor: A.W.