Schweifwerk

Schweifwerk

(także: schweifwerkowy ornament, ogon[k]owy ornament) (fr. motif chantourné)

Termin wywodzący się ze słowa Schweiffen (Veit Eck, 1596), rozwiniętego w XIX w. jako Schweifwerk (Andreas Andersen, Rudolf Weigl, 1864). Słabo rozpoznany i rzadko opisywany w tegumentologii typ ornamentu składającego się z delikatnej „kraty”, której listewki przekształcają się we floralne odrośla, zwijające się na kształt litery „C” z pogrubionymi zakończeniami (co przypominać może zoomorficzne, długie ogony). Przeważnie elementom tym towarzyszą girlandy, festony, maszkarony, maski itp. motywy fantastyczne o charakterze groteski. W sztukach zdobniczych pojawił się ok. 1570 r., szczególną popularność zyskał w Niderlandach i Niemieczech w dwóch okresach: ok. 1570-1580 r. oraz ok. 1620-1630 r. Pod względem ewolucyjnym i formalnym najbliższe pokrewieństwo wykazuje rollwerk (od którego różni się m.in. delikatniejszą i bardziej linearną strukturą oraz spłaszczeniem) i okuciowy ornament (którego płaskie i przeważnie proste listwy występują również w s.). W zdobnictwie manierystycznych opraw kon. XVI – 1 poł. XVII w. odegrał niewielką rolę jako dekoracja centralnych medalionów, narożnych ćwierćmedalionów oraz kartuszy z herbowymi superekslibrisami (m.in. gdańskie superekslibrisy Eggerta von Kempen i Jana Speimanna, 1 trzydziestolecie XVII w.). Efektowne formy s. pojawiały się też w dekoracji złotniczych opraw.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Małżowinowo-chrząstkowy ornament
Manierystyczne oprawy
Okuciowy ornament
Rollwerk
Złotnicze oprawy

Grafika

• 

  Medalion narożny o formie schweifwerkowej i rollwerkowej z innymi elementami zdobniczymi (girlandy, festony, maska lwa), Polska, kon. XVI w.

• 

  Schweifwerk w dekoracji superekslibrisu Eggerta van Kampen, Gdańsk, 1 trzydziestolecie XVII w.

• 

  Schweifwerk i ornament małżowinowo-chrząstkowy w dekoracji oprawy złotniczej, Saksonia, po 1611 r., fot. wg: Heraldische Meisterwerke

Przypisy

1. Andresen, Weigel 1864, s. 270;
2. Laucevičius 1972, il. 293–294;
3. Sipayłło 1988, tabl. 67;
4. Wagner 2013, il. 8a;
5. Irmscher 2005, s. 127;
6. Kłysz-Hackbarth 2014, s. 39-41;
7. Wagner 2016, s. 378-381;
8. Wagner 2016 II, s. 65-67, 70-72;

---

Autor: A.W.