Arabeska: Różnice pomiędzy wersjami
(→Arabeska) |
|||
| (Nie pokazano 13 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Arabeska== | ==Arabeska== | ||
| − | (fr. arabesque) | + | (ang. arabesque; fr. arabesque; niem. Arabeske) |
ornament floralny pochodzący od hellenistyczno-rzymskich wici roślinnych o realistycznej formie (akant, winorośl), w sztuce Islamu przekształcony do form silnie stylizowanych. A. była powszechnie stosowana w dekoracji islamskich opraw i iluminacji książkowych, pod których wpływem zyskała ogromną popularność w renesansowym zdobnictwie introligatorskim Włoch, a następnie krajów zaalpejskich. Występowała w dwóch, wyraźnie różniących się stylizacjach: islamskiej i antycznej. Pierwsza była efektem silnego oddziaływania dekoracji opraw oraz iluminacji islamskich na introligatorów włoskich (m.in. weneckich, bolońskich i mediolańskich) w 2 poł. XV i XVI w. Wedle niej tworzono bordiury na okładzinach, całościowe dekoracje zwierciadeł oraz drobniejsze elementy rozmieszczone w ich różnych częściach (arabeska narożna). A. w stylizacji islamskiej składają się z linearnych, zaginających lub skręcających się, wici, z których „wyrastają” listki o różnych kształtach (ich blaszki są często →szrafowane). W takiej stylizacji, pod bezpośrednim wpływem włoskim, tworzono ramy ornamentalne i – znacznie rzadziej – dekorację zwierciadeł w wielu dziełach polskich (głównie krakowskich) i czeskich od końca 1 dekady XVI w. do 3 dekady XVI w. Wyrafinowane formy przyjęła a. na oprawach ze szkoły Fontainebleau (lata 40-60 XVI w.), wykonywanych głównie dla francuskich władców. A. zależne od wzorów francuskich powstawały w 2 poł. XVI w. w Niemczech (zwłaszcza w warsztacie Jakoba Krause), Anglii i innych krajach zach. Europy. A. w stylizacji antycznej praktycznie nie występowała w Italii, zaś pod wpływem m.in. grafiki książkowej upowszechniła się od 3 dekady XVI w. na renesansowych oprawach kręgu niemieckiego (w tym na Śląsku), a w ślad za nimi w Polsce. Charakterystyczne, symetryczne układy z wici akantowych były niemal standardowym elementem radełkowań z dekoracją floralno-figuralną, np. a i naprzemienne medaliony all’antica na oprawach Jerzego Moellera, Mistrza Dawida i wielu innych introligatorów. Identyfikacja a. często jest problematyczna ze względu na m.in. występowanie jej z groteską oraz kandelabrowym ornamentem. Ponadto w stylizacji islamskiej istnieje płynna granica między a. oraz maureską. W polskiej terminologii fachowej generalnie zawęża się stosowanie pojęcia a. do renesansu i manieryzmu. | ornament floralny pochodzący od hellenistyczno-rzymskich wici roślinnych o realistycznej formie (akant, winorośl), w sztuce Islamu przekształcony do form silnie stylizowanych. A. była powszechnie stosowana w dekoracji islamskich opraw i iluminacji książkowych, pod których wpływem zyskała ogromną popularność w renesansowym zdobnictwie introligatorskim Włoch, a następnie krajów zaalpejskich. Występowała w dwóch, wyraźnie różniących się stylizacjach: islamskiej i antycznej. Pierwsza była efektem silnego oddziaływania dekoracji opraw oraz iluminacji islamskich na introligatorów włoskich (m.in. weneckich, bolońskich i mediolańskich) w 2 poł. XV i XVI w. Wedle niej tworzono bordiury na okładzinach, całościowe dekoracje zwierciadeł oraz drobniejsze elementy rozmieszczone w ich różnych częściach (arabeska narożna). A. w stylizacji islamskiej składają się z linearnych, zaginających lub skręcających się, wici, z których „wyrastają” listki o różnych kształtach (ich blaszki są często →szrafowane). W takiej stylizacji, pod bezpośrednim wpływem włoskim, tworzono ramy ornamentalne i – znacznie rzadziej – dekorację zwierciadeł w wielu dziełach polskich (głównie krakowskich) i czeskich od końca 1 dekady XVI w. do 3 dekady XVI w. Wyrafinowane formy przyjęła a. na oprawach ze szkoły Fontainebleau (lata 40-60 XVI w.), wykonywanych głównie dla francuskich władców. A. zależne od wzorów francuskich powstawały w 2 poł. XVI w. w Niemczech (zwłaszcza w warsztacie Jakoba Krause), Anglii i innych krajach zach. Europy. A. w stylizacji antycznej praktycznie nie występowała w Italii, zaś pod wpływem m.in. grafiki książkowej upowszechniła się od 3 dekady XVI w. na renesansowych oprawach kręgu niemieckiego (w tym na Śląsku), a w ślad za nimi w Polsce. Charakterystyczne, symetryczne układy z wici akantowych były niemal standardowym elementem radełkowań z dekoracją floralno-figuralną, np. a i naprzemienne medaliony all’antica na oprawach Jerzego Moellera, Mistrza Dawida i wielu innych introligatorów. Identyfikacja a. często jest problematyczna ze względu na m.in. występowanie jej z groteską oraz kandelabrowym ornamentem. Ponadto w stylizacji islamskiej istnieje płynna granica między a. oraz maureską. W polskiej terminologii fachowej generalnie zawęża się stosowanie pojęcia a. do renesansu i manieryzmu. | ||
| Linia 19: | Linia 19: | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Arabeska | + | |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 12.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji ram ornamentalnych na oprawie włoskiej, 1 poł. XVI w. |
| − | Plik: | + | Plik:Arabeska, oprawa wenecka, prawdop.1565 r, Rps BOZ 20; Biblioteka Narodowa, Warszawa, fot. polona.pl ....jpg | Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, prawdopodobnie 1565 r., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Renesansowe oprawy, arabeska, perełkowanie, Ustawy Wenecji, 1571, BCzart. MNK, POLONA2.jpg | Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, 1571, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 2.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w. |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 9.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w. |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 11.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w. |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 7.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji kompartymentu na polskiej oprawie renesansowej, 1 poł. XVI w. |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 4.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w. |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 10.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w. |
| − | Plik:Arabeska | + | Plik:Arabeska 2b.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w. |
| + | Plik:Arabeska 11b.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w. | ||
| + | |||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 41: | Linia 43: | ||
# Kozakiewicz 1996, s. 18; | # Kozakiewicz 1996, s. 18; | ||
# Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./il. 4-5, 7-8, 19 i in.; | # Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./il. 4-5, 7-8, 19 i in.; | ||
| − | # Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 33-37, 45-47, 104 i in.; | + | # Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 33-37, 45-47, 104 i in.; |
| + | # Marcon 1999, s. 35-50; | ||
# Macchi F. i L. 2002, s.18; | # Macchi F. i L. 2002, s.18; | ||
# Macchi F. i L. 2007, nr kat./tabl. 4, 9-11, 21-22 i in.; | # Macchi F. i L. 2007, nr kat./tabl. 4, 9-11, 21-22 i in.; | ||
| + | # Kłysz-Hackbarth 2014, s. 37-41; | ||
# Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 18-28, 30 i in. | # Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 18-28, 30 i in. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 12:17, 11 lut 2022
Spis treści
Arabeska
(ang. arabesque; fr. arabesque; niem. Arabeske)
ornament floralny pochodzący od hellenistyczno-rzymskich wici roślinnych o realistycznej formie (akant, winorośl), w sztuce Islamu przekształcony do form silnie stylizowanych. A. była powszechnie stosowana w dekoracji islamskich opraw i iluminacji książkowych, pod których wpływem zyskała ogromną popularność w renesansowym zdobnictwie introligatorskim Włoch, a następnie krajów zaalpejskich. Występowała w dwóch, wyraźnie różniących się stylizacjach: islamskiej i antycznej. Pierwsza była efektem silnego oddziaływania dekoracji opraw oraz iluminacji islamskich na introligatorów włoskich (m.in. weneckich, bolońskich i mediolańskich) w 2 poł. XV i XVI w. Wedle niej tworzono bordiury na okładzinach, całościowe dekoracje zwierciadeł oraz drobniejsze elementy rozmieszczone w ich różnych częściach (arabeska narożna). A. w stylizacji islamskiej składają się z linearnych, zaginających lub skręcających się, wici, z których „wyrastają” listki o różnych kształtach (ich blaszki są często →szrafowane). W takiej stylizacji, pod bezpośrednim wpływem włoskim, tworzono ramy ornamentalne i – znacznie rzadziej – dekorację zwierciadeł w wielu dziełach polskich (głównie krakowskich) i czeskich od końca 1 dekady XVI w. do 3 dekady XVI w. Wyrafinowane formy przyjęła a. na oprawach ze szkoły Fontainebleau (lata 40-60 XVI w.), wykonywanych głównie dla francuskich władców. A. zależne od wzorów francuskich powstawały w 2 poł. XVI w. w Niemczech (zwłaszcza w warsztacie Jakoba Krause), Anglii i innych krajach zach. Europy. A. w stylizacji antycznej praktycznie nie występowała w Italii, zaś pod wpływem m.in. grafiki książkowej upowszechniła się od 3 dekady XVI w. na renesansowych oprawach kręgu niemieckiego (w tym na Śląsku), a w ślad za nimi w Polsce. Charakterystyczne, symetryczne układy z wici akantowych były niemal standardowym elementem radełkowań z dekoracją floralno-figuralną, np. a i naprzemienne medaliony all’antica na oprawach Jerzego Moellera, Mistrza Dawida i wielu innych introligatorów. Identyfikacja a. często jest problematyczna ze względu na m.in. występowanie jej z groteską oraz kandelabrowym ornamentem. Ponadto w stylizacji islamskiej istnieje płynna granica między a. oraz maureską. W polskiej terminologii fachowej generalnie zawęża się stosowanie pojęcia a. do renesansu i manieryzmu.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Akant
Arabeska narożna
Groteska
Islamskie oprawy
Kandelabrowy ornament
Maureska
Szrafowanie
Winorośl
Grafika
Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji ram ornamentalnych na oprawie włoskiej, 1 poł. XVI w.
Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, prawdopodobnie 1565 r., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, 1571, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.
Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.
Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.
Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji kompartymentu na polskiej oprawie renesansowej, 1 poł. XVI w.
Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
Przypisy
- Burnatowa 1964, s. 14-17;
- EWOK 1971, szp. 68-69;
- Krynicka 1980, il. 11b, 14-15, 20c-d i in.;
- von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 7-8, 10, 53-54 i in.;
- Kozakiewicz 1996, s. 18;
- Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./il. 4-5, 7-8, 19 i in.;
- Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 33-37, 45-47, 104 i in.;
- Marcon 1999, s. 35-50;
- Macchi F. i L. 2002, s.18;
- Macchi F. i L. 2007, nr kat./tabl. 4, 9-11, 21-22 i in.;
- Kłysz-Hackbarth 2014, s. 37-41;
- Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 18-28, 30 i in.
Autor: A.W.
