Arabeska: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Grafika)
(Arabeska)
 
(Nie pokazano 18 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
==Arabeska==
+
==Arabeska==  
 +
(ang. arabesque; fr. arabesque; niem. Arabeske)
  
 +
ornament floralny pochodzący od hellenistyczno-rzymskich wici roślinnych  o realistycznej formie (akant, winorośl), w sztuce Islamu przekształcony do form silnie stylizowanych. A. była powszechnie stosowana w dekoracji islamskich opraw i iluminacji książkowych, pod których wpływem zyskała ogromną popularność w renesansowym zdobnictwie introligatorskim Włoch, a następnie krajów zaalpejskich. Występowała w dwóch, wyraźnie różniących się stylizacjach: islamskiej i antycznej. Pierwsza była efektem silnego oddziaływania dekoracji opraw oraz iluminacji islamskich na introligatorów włoskich (m.in. weneckich, bolońskich i mediolańskich) w 2 poł. XV i XVI w. Wedle niej tworzono bordiury na okładzinach, całościowe dekoracje zwierciadeł oraz drobniejsze elementy rozmieszczone w ich różnych częściach (arabeska narożna). A. w stylizacji islamskiej składają się z linearnych, zaginających lub skręcających się, wici, z których „wyrastają” listki o różnych kształtach (ich blaszki są często →szrafowane). W takiej stylizacji, pod bezpośrednim wpływem włoskim, tworzono ramy ornamentalne i – znacznie rzadziej – dekorację zwierciadeł w wielu dziełach polskich (głównie krakowskich) i czeskich od końca 1 dekady XVI w. do 3 dekady XVI w. Wyrafinowane formy przyjęła a. na oprawach ze szkoły Fontainebleau (lata 40-60 XVI w.), wykonywanych głównie dla francuskich władców. A. zależne od wzorów francuskich powstawały w 2 poł. XVI w. w Niemczech (zwłaszcza w warsztacie Jakoba Krause), Anglii i innych krajach zach. Europy. A. w stylizacji antycznej praktycznie nie występowała w Italii, zaś pod wpływem m.in. grafiki książkowej upowszechniła się od 3 dekady XVI w. na renesansowych oprawach kręgu niemieckiego (w tym na Śląsku), a w ślad za nimi w Polsce. Charakterystyczne, symetryczne układy z wici akantowych były niemal standardowym elementem radełkowań z dekoracją floralno-figuralną, np. a i naprzemienne medaliony all’antica na oprawach Jerzego Moellera, Mistrza Dawida i wielu innych introligatorów. Identyfikacja a. często jest problematyczna ze względu na m.in. występowanie jej z groteską oraz kandelabrowym ornamentem. Ponadto w stylizacji islamskiej istnieje płynna granica między a. oraz maureską. W polskiej terminologii fachowej generalnie zawęża się stosowanie pojęcia a. do renesansu i manieryzmu.
 +
 +
==Zobacz też==
 +
 +
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Akant ]] <br>
 +
[[Arabeska narożna ]] <br>
 +
[[Groteska ]] <br>
 +
[[Islamskie oprawy ]] <br>
 +
[[Kandelabrowy ornament ]] <br>
 +
[[Maureska ]] <br>
 +
[[Szrafowanie ]] <br>
 +
[[Winorośl ]] <br>
  
 
==Grafika==
 
==Grafika==
  
 
<gallery>
 
<gallery>
Plik:Arabeska 4.jpg
+
 
Plik:Arabeska 3.jpg
+
Plik:Arabeska 12.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji ram ornamentalnych na oprawie włoskiej, 1 poł. XVI w.
Plik:Arabeska 2b.jpg
+
Plik:Arabeska, oprawa wenecka, prawdop.1565 r, Rps BOZ 20; Biblioteka Narodowa, Warszawa, fot. polona.pl ....jpg | Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, prawdopodobnie 1565 r., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Plik:Arabeska 1b.jpg
+
Plik:Renesansowe oprawy, arabeska, perełkowanie, Ustawy Wenecji, 1571, BCzart. MNK, POLONA2.jpg | Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, 1571, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Plik:Arabeska 2.jpg
+
Plik:Arabeska 2.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.
Plik:Arabeska 9.jpg
+
Plik:Arabeska 9.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.
Plik:Arabeska 11.jpg
+
Plik:Arabeska 11.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.
Plik:Arabeska 12.jpg
+
Plik:Arabeska 7.jpg | Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji kompartymentu na polskiej oprawie renesansowej, 1 poł. XVI w.
Plik:Arabeska 7.jpg
+
Plik:Arabeska 4.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
 +
Plik:Arabeska 10.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
 +
Plik:Arabeska 2b.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
 +
Plik:Arabeska 11b.jpg | Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.
 +
 
 +
 
 +
</gallery>
 +
 
 +
==Przypisy==
 +
 
 +
# Burnatowa 1964, s. 14-17;
 +
# EWOK 1971, szp. 68-69;
 +
# Krynicka 1980, il. 11b, 14-15, 20c-d i in.;
 +
# von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 7-8, 10, 53-54 i in.;
 +
# Kozakiewicz 1996, s. 18;
 +
# Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./il. 4-5, 7-8, 19 i in.;
 +
# Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 33-37, 45-47, 104 i in.;
 +
# Marcon 1999, s. 35-50; 
 +
# Macchi F. i L. 2002, s.18;
 +
# Macchi F. i L. 2007, nr kat./tabl. 4, 9-11, 21-22 i in.;
 +
# Kłysz-Hackbarth 2014, s. 37-41;
 +
# Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 18-28, 30 i in. 
 +
 
 +
----
 +
Autor: '''A.W.'''

Aktualna wersja na dzień 12:17, 11 lut 2022

Arabeska

(ang. arabesque; fr. arabesque; niem. Arabeske)

ornament floralny pochodzący od hellenistyczno-rzymskich wici roślinnych o realistycznej formie (akant, winorośl), w sztuce Islamu przekształcony do form silnie stylizowanych. A. była powszechnie stosowana w dekoracji islamskich opraw i iluminacji książkowych, pod których wpływem zyskała ogromną popularność w renesansowym zdobnictwie introligatorskim Włoch, a następnie krajów zaalpejskich. Występowała w dwóch, wyraźnie różniących się stylizacjach: islamskiej i antycznej. Pierwsza była efektem silnego oddziaływania dekoracji opraw oraz iluminacji islamskich na introligatorów włoskich (m.in. weneckich, bolońskich i mediolańskich) w 2 poł. XV i XVI w. Wedle niej tworzono bordiury na okładzinach, całościowe dekoracje zwierciadeł oraz drobniejsze elementy rozmieszczone w ich różnych częściach (arabeska narożna). A. w stylizacji islamskiej składają się z linearnych, zaginających lub skręcających się, wici, z których „wyrastają” listki o różnych kształtach (ich blaszki są często →szrafowane). W takiej stylizacji, pod bezpośrednim wpływem włoskim, tworzono ramy ornamentalne i – znacznie rzadziej – dekorację zwierciadeł w wielu dziełach polskich (głównie krakowskich) i czeskich od końca 1 dekady XVI w. do 3 dekady XVI w. Wyrafinowane formy przyjęła a. na oprawach ze szkoły Fontainebleau (lata 40-60 XVI w.), wykonywanych głównie dla francuskich władców. A. zależne od wzorów francuskich powstawały w 2 poł. XVI w. w Niemczech (zwłaszcza w warsztacie Jakoba Krause), Anglii i innych krajach zach. Europy. A. w stylizacji antycznej praktycznie nie występowała w Italii, zaś pod wpływem m.in. grafiki książkowej upowszechniła się od 3 dekady XVI w. na renesansowych oprawach kręgu niemieckiego (w tym na Śląsku), a w ślad za nimi w Polsce. Charakterystyczne, symetryczne układy z wici akantowych były niemal standardowym elementem radełkowań z dekoracją floralno-figuralną, np. a i naprzemienne medaliony all’antica na oprawach Jerzego Moellera, Mistrza Dawida i wielu innych introligatorów. Identyfikacja a. często jest problematyczna ze względu na m.in. występowanie jej z groteską oraz kandelabrowym ornamentem. Ponadto w stylizacji islamskiej istnieje płynna granica między a. oraz maureską. W polskiej terminologii fachowej generalnie zawęża się stosowanie pojęcia a. do renesansu i manieryzmu.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
Arabeska narożna
Groteska
Islamskie oprawy
Kandelabrowy ornament
Maureska
Szrafowanie
Winorośl

Grafika

Przypisy

  1. Burnatowa 1964, s. 14-17;
  2. EWOK 1971, szp. 68-69;
  3. Krynicka 1980, il. 11b, 14-15, 20c-d i in.;
  4. von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 7-8, 10, 53-54 i in.;
  5. Kozakiewicz 1996, s. 18;
  6. Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./il. 4-5, 7-8, 19 i in.;
  7. Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 33-37, 45-47, 104 i in.;
  8. Marcon 1999, s. 35-50;
  9. Macchi F. i L. 2002, s.18;
  10. Macchi F. i L. 2007, nr kat./tabl. 4, 9-11, 21-22 i in.;
  11. Kłysz-Hackbarth 2014, s. 37-41;
  12. Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 18-28, 30 i in.

Autor: A.W.