Fantastyczne motywy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(→‎Zobacz też)
(→‎Przypisy)
 
(Nie pokazano 3 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
−
===Fantastyczne motywy===
+
==Fantastyczne motywy==
  
 
Motywy wywodzące się z mitów i baśni, będące wytworami fantazji. odgrywały ważną rolę w zdobnictwie opraw średniowiecza i renesansu, na których pełniły funkcje symboliczne i dekoracyjne. Na niektórych wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych motywy f. zwierząt widnieją w obramieniach okładzin. F. m. są istotnymi elementami wyciskanej z tłoków dekoracji opraw romańskich (XII-pocz. XIII w.): liczne wyobrażenia fantastycznych postaci, stworzeń oraz scen z bestiariuszy, w tym słynnego Physiologusa (smoki, bazyliszki, gryfy, chimery, syreny, centaury, nadzy wojownicy z tarczami i maczugami, trytony, monopody). Smok oraz inne monstra (często wkomponowane w wici roślinne) widnieją na tłokach bizantyńskich. Motywy te przeniknęły do dekoracji opraw gotyckich w kręgu łacińskim, w wielu przypadkach podlegając zmianom formalno-stylowym, obejmującym morfologię ukazywanych stworzeń. Najliczniejsze i najszerzej rozpowszechnione przedstawienia f. m. znajdują się na gotyckich tłokach z XV-pocz. XVI w. Rozbudowanymi układami kompozycyjnymi wici z wkomponowanymi w nie chimerami cechują się dekoracje zwierciadeł niektórych nacinanych opraw z kon. XIV-XV w. Na pokrewnej koncepcji wici z wizerunkami m.in. fantastycznych zwierząt (smok), oparte są dekoracje licznych plakiet niderlandzkich XV-1 poł. XVI w. F. m. spotyka się też na pokaźnych, brązowych okuciach chorałowych ksiąg (XIV-XV w.) oraz okuciach mosiężnych (XV-pocz. XVI w.). Niektóre z f. zwierząt typowych dla opraw gotyckich przetrwały w zdobnictwie opraw renesansowych, głównie jako motywy godeł i klejnotów herbowych oraz trzymacze heraldyczne (gryfy). Wraz z ugruntowywaniem się humanizmu, od przełomu XV-XVI w. na oprawach włoskich popularność zyskały motywy i sceny z mitologii grecko-rzymskiej. Stanowiły one dominującą sferę ikonografii medalionów na kameowych oprawach (np. Sąd Parysa, Orfeusz grający zwierzętom) oraz jako emblematy bibliofilów (np. Pegaz i Apollo na rydwanie, feniks). Na płn. od Alp niezwykłą popularność zyskało w XVI w. radełko z wizerunkami Apolla i muz. Jako emblematy w superekslibrisach wykorzystywano też sceny mitologiczne (np. Ganimedes lecący na orle-Zeusie w superekslibrisie Jana Leopolity młodszego). Od renesansu przez cały okres nowożytny chętnie ukazywaną postacią mitologiczną był amorek. Jednakże z nastaniem baroku znaczenie f. m. wyraźnie zmalało (np. plakietowe wizerunki Ateny na oprawach amsterdamskich XVII-XVIII w.)   
 
Motywy wywodzące się z mitów i baśni, będące wytworami fantazji. odgrywały ważną rolę w zdobnictwie opraw średniowiecza i renesansu, na których pełniły funkcje symboliczne i dekoracyjne. Na niektórych wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych motywy f. zwierząt widnieją w obramieniach okładzin. F. m. są istotnymi elementami wyciskanej z tłoków dekoracji opraw romańskich (XII-pocz. XIII w.): liczne wyobrażenia fantastycznych postaci, stworzeń oraz scen z bestiariuszy, w tym słynnego Physiologusa (smoki, bazyliszki, gryfy, chimery, syreny, centaury, nadzy wojownicy z tarczami i maczugami, trytony, monopody). Smok oraz inne monstra (często wkomponowane w wici roślinne) widnieją na tłokach bizantyńskich. Motywy te przeniknęły do dekoracji opraw gotyckich w kręgu łacińskim, w wielu przypadkach podlegając zmianom formalno-stylowym, obejmującym morfologię ukazywanych stworzeń. Najliczniejsze i najszerzej rozpowszechnione przedstawienia f. m. znajdują się na gotyckich tłokach z XV-pocz. XVI w. Rozbudowanymi układami kompozycyjnymi wici z wkomponowanymi w nie chimerami cechują się dekoracje zwierciadeł niektórych nacinanych opraw z kon. XIV-XV w. Na pokrewnej koncepcji wici z wizerunkami m.in. fantastycznych zwierząt (smok), oparte są dekoracje licznych plakiet niderlandzkich XV-1 poł. XVI w. F. m. spotyka się też na pokaźnych, brązowych okuciach chorałowych ksiąg (XIV-XV w.) oraz okuciach mosiężnych (XV-pocz. XVI w.). Niektóre z f. zwierząt typowych dla opraw gotyckich przetrwały w zdobnictwie opraw renesansowych, głównie jako motywy godeł i klejnotów herbowych oraz trzymacze heraldyczne (gryfy). Wraz z ugruntowywaniem się humanizmu, od przełomu XV-XVI w. na oprawach włoskich popularność zyskały motywy i sceny z mitologii grecko-rzymskiej. Stanowiły one dominującą sferę ikonografii medalionów na kameowych oprawach (np. Sąd Parysa, Orfeusz grający zwierzętom) oraz jako emblematy bibliofilów (np. Pegaz i Apollo na rydwanie, feniks). Na płn. od Alp niezwykłą popularność zyskało w XVI w. radełko z wizerunkami Apolla i muz. Jako emblematy w superekslibrisach wykorzystywano też sceny mitologiczne (np. Ganimedes lecący na orle-Zeusie w superekslibrisie Jana Leopolity młodszego). Od renesansu przez cały okres nowożytny chętnie ukazywaną postacią mitologiczną był amorek. Jednakże z nastaniem baroku znaczenie f. m. wyraźnie zmalało (np. plakietowe wizerunki Ateny na oprawach amsterdamskich XVII-XVIII w.)   
Linia 22: Linia 22:
 
<gallery>
 
<gallery>
 
Plik:Fantastyczne motywy1, romańskie tłoki, XII w., Komornicki 1925, tabl. XXVI.jpg | Fantastyczne motywy na romańskich tłokach z XII w., repr. wg: Komornicki 1925, tabl. XXVI
 
Plik:Fantastyczne motywy1, romańskie tłoki, XII w., Komornicki 1925, tabl. XXVI.jpg | Fantastyczne motywy na romańskich tłokach z XII w., repr. wg: Komornicki 1925, tabl. XXVI
 +
Plik:Okucia 14.jpg | Chimery (hybrydy) w dekoracji narożnego okucia gotyckiego, XV w., PAN BG, fot. A. Wagner
 
Plik:Fantastyczne motywy, Tondel il. na s. 156.jpg | Fantastyczna scena walczących "dzikich mężów" w dekoracji mosiężnego zapięcia oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w., repr. wg: Tondel 2007, il. na s. 156.
 
Plik:Fantastyczne motywy, Tondel il. na s. 156.jpg | Fantastyczna scena walczących "dzikich mężów" w dekoracji mosiężnego zapięcia oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w., repr. wg: Tondel 2007, il. na s. 156.
 +
Plik:Fantastyczne motywy2, Sąd Parysa na oprawie mediolańskiej dla J. Groliera, ok. 1520, wg Bologna 1998.jpg | Mitologiczna scena sądu Parysa na oprawie mediolańskiej dla J. Groliera, ok. 1520, repr. wg: Bologna 1998
 +
Plik:Fantastyczne motywy3, Satyr i nimfa na oprawie mediolańskiej dla J. Groliera, ok. 1520, wg Bologna 1998.jpg | Mitologiczna scena z satyrem i nimfą na oprawie mediolańskiej dla J. Groliera, ok. 1520, repr. wg: Bologna 1998.
 
Plik:Fantastyczne motywy 4, amorek, oprawa wenecka XVI w., Bologna 1998, s. 104.jpg | Motyw amorka na oprawie weneckiej z XVI w., repr wg: Bologna 1998, s. 104
 
Plik:Fantastyczne motywy 4, amorek, oprawa wenecka XVI w., Bologna 1998, s. 104.jpg | Motyw amorka na oprawie weneckiej z XVI w., repr wg: Bologna 1998, s. 104
 
Plik:Fantastyczne motywy, Apollo na rydwanie, oprawa rzymska ok. poł. XVI w., Bologna 1998, s. 108.jpg | Motyw Apolla na rydwanie, oprawa rzymska z ok. poł. XVI w., repr. wg: Bologna 1998, s. 108
 
Plik:Fantastyczne motywy, Apollo na rydwanie, oprawa rzymska ok. poł. XVI w., Bologna 1998, s. 108.jpg | Motyw Apolla na rydwanie, oprawa rzymska z ok. poł. XVI w., repr. wg: Bologna 1998, s. 108
Linia 32: Linia 35:
  
 
# Komornicki 1925, tabl. XXVI/il. 23-26;  
 
# Komornicki 1925, tabl. XXVI/il. 23-26;  
−
# Nixon 1965, nr kat. 2-5;  
+
# Nixon 1965, nr kat. 2-5;
 +
# Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XLI, XLV-XLVII, LXXXVII i in.; 
 
# Hobson 1975, s. …;  
 
# Hobson 1975, s. …;  
 
# Schwenke, Schunke 1979, tabl. 22, 85-86, 90 i in.;  
 
# Schwenke, Schunke 1979, tabl. 22, 85-86, 90 i in.;  

Aktualna wersja na dzień 20:39, 1 paź 2021

Fantastyczne motywy

Motywy wywodzące się z mitów i baśni, będące wytworami fantazji. odgrywały ważną rolę w zdobnictwie opraw średniowiecza i renesansu, na których pełniły funkcje symboliczne i dekoracyjne. Na niektórych wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych motywy f. zwierząt widnieją w obramieniach okładzin. F. m. są istotnymi elementami wyciskanej z tłoków dekoracji opraw romańskich (XII-pocz. XIII w.): liczne wyobrażenia fantastycznych postaci, stworzeń oraz scen z bestiariuszy, w tym słynnego Physiologusa (smoki, bazyliszki, gryfy, chimery, syreny, centaury, nadzy wojownicy z tarczami i maczugami, trytony, monopody). Smok oraz inne monstra (często wkomponowane w wici roślinne) widnieją na tłokach bizantyńskich. Motywy te przeniknęły do dekoracji opraw gotyckich w kręgu łacińskim, w wielu przypadkach podlegając zmianom formalno-stylowym, obejmującym morfologię ukazywanych stworzeń. Najliczniejsze i najszerzej rozpowszechnione przedstawienia f. m. znajdują się na gotyckich tłokach z XV-pocz. XVI w. Rozbudowanymi układami kompozycyjnymi wici z wkomponowanymi w nie chimerami cechują się dekoracje zwierciadeł niektórych nacinanych opraw z kon. XIV-XV w. Na pokrewnej koncepcji wici z wizerunkami m.in. fantastycznych zwierząt (smok), oparte są dekoracje licznych plakiet niderlandzkich XV-1 poł. XVI w. F. m. spotyka się też na pokaźnych, brązowych okuciach chorałowych ksiąg (XIV-XV w.) oraz okuciach mosiężnych (XV-pocz. XVI w.). Niektóre z f. zwierząt typowych dla opraw gotyckich przetrwały w zdobnictwie opraw renesansowych, głównie jako motywy godeł i klejnotów herbowych oraz trzymacze heraldyczne (gryfy). Wraz z ugruntowywaniem się humanizmu, od przełomu XV-XVI w. na oprawach włoskich popularność zyskały motywy i sceny z mitologii grecko-rzymskiej. Stanowiły one dominującą sferę ikonografii medalionów na kameowych oprawach (np. Sąd Parysa, Orfeusz grający zwierzętom) oraz jako emblematy bibliofilów (np. Pegaz i Apollo na rydwanie, feniks). Na płn. od Alp niezwykłą popularność zyskało w XVI w. radełko z wizerunkami Apolla i muz. Jako emblematy w superekslibrisach wykorzystywano też sceny mitologiczne (np. Ganimedes lecący na orle-Zeusie w superekslibrisie Jana Leopolity młodszego). Od renesansu przez cały okres nowożytny chętnie ukazywaną postacią mitologiczną był amorek. Jednakże z nastaniem baroku znaczenie f. m. wyraźnie zmalało (np. plakietowe wizerunki Ateny na oprawach amsterdamskich XVII-XVIII w.)

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Amorek
Bazyliszek
Centaur
Chimera
chorałowych ksiąg oprawy
Gryf
Kameowe oprawy
Monopod
Smok
Syrena
Tryton

Grafika

  • Fantastyczne motywy na romańskich tłokach z XII w., repr. wg: Komornicki 1925, tabl. XXVI

  • Chimery (hybrydy) w dekoracji narożnego okucia gotyckiego, XV w., PAN BG, fot. A. Wagner

  • Fantastyczna scena walczących "dzikich mężów" w dekoracji mosiężnego zapięcia oprawy gotyckiej, 2 poł. XV w., repr. wg: Tondel 2007, il. na s. 156.

  • Mitologiczna scena sądu Parysa na oprawie mediolańskiej dla J. Groliera, ok. 1520, repr. wg: Bologna 1998

  • Mitologiczna scena z satyrem i nimfą na oprawie mediolańskiej dla J. Groliera, ok. 1520, repr. wg: Bologna 1998.

  • Motyw amorka na oprawie weneckiej z XVI w., repr wg: Bologna 1998, s. 104

  • Motyw Apolla na rydwanie, oprawa rzymska z ok. poł. XVI w., repr. wg: Bologna 1998, s. 108

  • Przerys radełka z wizerunkami Apolla i muz, XVI w.

  • Plakieta z wizerunkiem Ateny na oprawie lejdejskiej, XVII w., repr. wg: Macchi, Popel Pozzo 2012

Przypisy

  1. Komornicki 1925, tabl. XXVI/il. 23-26;
  2. Nixon 1965, nr kat. 2-5;
  3. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XLI, XLV-XLVII, LXXXVII i in.;
  4. Hobson 1975, s. …;
  5. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 22, 85-86, 90 i in.;
  6. Schmidt-Künsemüller 1985, s. 199-202, 205-206, 219-221 i in.;
  7. Sipayłło 1988, tabl. 27;
  8. von Arnim 1992, nr kat. 30-32;
  9. Mazal 1996, s. 172-199;
  10. Bologna 1998, s. 47, 93-95, 108;
  11. Hobson 1999, s. …;
  12. Macchi F. i L. 2007, tabl. 16, 56-58;
  13. Tondel 2007, il. na s. 156.


Autor: A.W.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Fantastyczne_motywy&oldid=15901”