Smok

Smok

(ang. dragon, wyvern; fr. dragon; niem. Drache)

Mityczne zwierzę obecne również w kulturze chrześcijańskiej. Pojawiał się na dekorowanych tłokami oprawach bizantyńskich. Motyw identyfikowany jako s. lub →bazyliszek ukazywano na oprawach romańskich z kon. XII – XIII w., za pomocą tłoków o kroplowym kształcie, najczęściej wedle schematu: wydłużona paszcza z czubem, skrzydło o zaznaczonych lotkach, noga z pazurami i długim, zagiętym/zakręconym, ogonem. Znane są nieliczne romańskie tłoki z parami s. w układzie antytetycznym. Na oprawach nacinanych z XIV-XV w. prezentowany obok innych, realnych i fantastycznych, zwierząt. Popularny na gotyckich oprawach zdobionych tłokami (okrągłymi i czworobocznymi): jako czworonożne zwierzę o wydłużonym cielsku, z wielką, rozwartą paszczą (niekiedy z zaakcentowanym, zionącym z niej ogniem), pokaźnymi, błoniastymi skrzydłami i długim, zakręconym ogonem; w niektórych wizerunkach do szyi przywiązany ma łańcuch. Czasami ukazywany jako zwierzę dwunożne z długą szyją i grzebieniem na grzbiecie. Od 2 poł. XV w. pojawiał się też na radełkach oraz plakietach (zwłaszcza wewnątrz wici roślinnych). Na gruncie polskim okrągłym tłokiem ze s. posługiwali się w XV w. gdańscy mistrzowie: Introligator Smoka – Starszy oraz Młodszy. W epoce nowożytnej ukazywany rzadko, najczęściej w kontekście heraldycznym (np. godło rodu Bocompagnich, w tym papieża Grzegorza XIII, na oprawach rzymskich z 2 poł. XVI w.).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Fantastyczne motywy

Grafika

• 

  Przykłady tłoków z motywem smoka na oprawach bizantyńskich, wg: Federici, Houlis 1988

• 

  Wycisk tłoka z motywem smoka na oprawie bizantyńskiej, fot. wg: Federici, Houlis 1988

• 

  Wyciski tłoków z motywem smoka na oprawie Introligatora Smoka - starszego, Gdańsk, lata 30. XV w., BUMK Toruń, fot. P. Kurek

• 

  Motyw smoka na tłoku gotyckim, 2 poł. XV w.

• 

  Motyw smoka w dekoracji plakiety niderlandzkiej, 1 poł. XVI w.

• 

  Motyw smoka w obrębie wici, dekoracja radełka krakowskiego z kon. XV-pocz. XVI w.

Przypisy

1. Günther 1921, tabl. I/1, III/55, VI i in.;
2. Fürstenberg, De Marinis 1966, s. 68-69, 80-81;
3. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 85-86;
4. Foot 1980, s. 193-204;
5. Carvin 1988, nr kat./il. AV.207, A.1538;
6. Federici, Houlis 1988, s. 49;
7. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 9.

---

Autor: A.W.