Arabeska: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 20:29, 25 kwi 2021

Arabeska

(ang. arabesque; fr. arabesque)

ornament floralny pochodzący od hellenistyczno-rzymskich wici roślinnych o realistycznej formie (akant, winorośl), w sztuce Islamu przekształcony do form silnie stylizowanych. A. była powszechnie stosowana w dekoracji islamskich opraw i iluminacji książkowych, pod których wpływem zyskała ogromną popularność w renesansowym zdobnictwie introligatorskim Włoch, a następnie krajów zaalpejskich. Występowała w dwóch, wyraźnie różniących się stylizacjach: islamskiej i antycznej. Pierwsza była efektem silnego oddziaływania dekoracji opraw oraz iluminacji islamskich na introligatorów włoskich (m.in. weneckich, bolońskich i mediolańskich) w 2 poł. XV i XVI w. Wedle niej tworzono bordiury na okładzinach, całościowe dekoracje zwierciadeł oraz drobniejsze elementy rozmieszczone w ich różnych częściach (arabeska narożna). A. w stylizacji islamskiej składają się z linearnych, zaginających lub skręcających się, wici, z których „wyrastają” listki o różnych kształtach (ich blaszki są często →szrafowane). W takiej stylizacji, pod bezpośrednim wpływem włoskim, tworzono ramy ornamentalne i – znacznie rzadziej – dekorację zwierciadeł w wielu dziełach polskich (głównie krakowskich) i czeskich od końca 1 dekady XVI w. do 3 dekady XVI w. Wyrafinowane formy przyjęła a. na oprawach ze szkoły Fontainebleau (lata 40-60 XVI w.), wykonywanych głównie dla francuskich władców. A. zależne od wzorów francuskich powstawały w 2 poł. XVI w. w Niemczech (zwłaszcza w warsztacie Jakoba Krause), Anglii i innych krajach zach. Europy. A. w stylizacji antycznej praktycznie nie występowała w Italii, zaś pod wpływem m.in. grafiki książkowej upowszechniła się od 3 dekady XVI w. na renesansowych oprawach kręgu niemieckiego (w tym na Śląsku), a w ślad za nimi w Polsce. Charakterystyczne, symetryczne układy z wici akantowych były niemal standardowym elementem radełkowań z dekoracją floralno-figuralną, np. a i naprzemienne medaliony all’antica na oprawach Jerzego Moellera, Mistrza Dawida i wielu innych introligatorów. Identyfikacja a. często jest problematyczna ze względu na m.in. występowanie jej z groteską oraz kandelabrowym ornamentem. Ponadto w stylizacji islamskiej istnieje płynna granica między a. oraz maureską. W polskiej terminologii fachowej generalnie zawęża się stosowanie pojęcia a. do renesansu i manieryzmu.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Akant
Arabeska narożna
Groteska
Islamskie oprawy
Kandelabrowy ornament
Maureska
Szrafowanie
Winorośl

Grafika

• 

  Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji ram ornamentalnych na oprawie włoskiej, 1 poł. XVI w.

• 

  Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, prawdopodobnie 1565 r., BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Arabeska w dekoracji zwierciadła i bordiury oprawy weneckiej, 1571, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.

• 

  Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.

• 

  Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji polskiej oprawy renesansowej, 1 poł. XVI w.

• 

  Arabeska o uproszczonej formie w dekoracji kompartymentu na polskiej oprawie renesansowej, 1 poł. XVI w.

• 

  Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.

• 

  Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.

• 

  Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.

• 

  Arabeska w obrębie dekoracji radełkowej na polskiej oprawie renesansowej, XVI w.

Przypisy

1. Burnatowa 1964, s. 14-17;
2. EWOK 1971, szp. 68-69;
3. Krynicka 1980, il. 11b, 14-15, 20c-d i in.;
4. von Rabenau 1994, nr kat./tabl. 7-8, 10, 53-54 i in.;
5. Kozakiewicz 1996, s. 18;
6. Hobson, Quaquarelli 1998, nr kat./il. 4-5, 7-8, 19 i in.;
7. Laffitte, Le Bars 1999, nr kat./il. 33-37, 45-47, 104 i in.;
8. Macchi F. i L. 2002, s.18;
9. Macchi F. i L. 2007, nr kat./tabl. 4, 9-11, 21-22 i in.;
10. Wagner, Madajewska, Mazerska 2018, nr kat./tabl. 12-14, 18-28, 30 i in.

Autor: A.W.