Podkładka papierowa
Spis treści
Podkładka papierowa
Niewielkich rozmiarów skrawek papieru barwionego przeważnie na czerwony kolor i przyciętego na kształt owalu lub koła (rzadziej o innym kształcie). Po naklejeniu na skórę oprawy o białym lub żółtym kolorze służy jako podłoże dla wyciskanego z tłoka, klocka lub plakiety motywu, przeważnie herbowego (superekslibris) lub religijnego. Dzięki takiemu zabiegowi złocone elementy tegoż motywu kontrastują z ciemnym tłem podkładki i wspólnie wybijają się z jasnej powierzchni okładziny. P. p. stosowano w polskim introligatorstwie przynajmniej od 2 ćw. XVI w. Ich rozpowszechnienie nastąpiło w 4 ćw. XVI i na pocz. XVII w., co miało związek z rosnącą wówczas popularnością opraw z jasnej skóry ze ślepo wyciskaną dekoracją radełkową. P. p. używano chętnie do eksponowania superekslibrisów o kształcie kolistym lub zbliżonym do koła (np. z herbem w wieńcu laurowym), owalnym (z herbem w owalnym otoku), a także jako tło owalnych medalionów z motywami religijnymi (Baranek Boży, chrystogram, popiersie Chrystusa Salwatora itp.)bądź świeckimi (popiersia profilowe all’antica). Znacznie rzadziej wykorzystywano je jako tło do prostokątnych plakiet wyciskanych z klocka (wyłącznie na oprawach z jasnej, a nie brązowej lub czerwonawej skóry), napisów tytułowych lub superekslibrisów napisowych (w poziomej, długiej listwie wśród radełkowań). Znane są też przypadki posłużenia się p. p. do zamaskowania wcześniejszego superekslibrisu bądź innej dekoracji, na której wyciśnięto wtórny motyw. Praktyka wykorzystywania p. p. zanikła w Rzeczypospolitej w 2 poł. XVII w. Ich delikatność oraz podatność na odklejanie się i odpadanie z powierzchni oprawy sprawiła, że obecnie znaczny procent p. p. jest uszkodzonych (np. częściowo rozdartych) lub niezachowanych (śladem po nich jest okrągłe, owalne itp. wgłębienie pośrodku oprawy, często z reliefowym zarysem pierwotnie wyciśniętego motywu). Pod względem technicznym i funkcjonalnym pokrewne p. p. są niektóre aplikacje z ciemnej skóry, służące nie jako dekoracja sama w sobie, ale jako tło do herbów i napisów (np. niektóre dolnośląskie oprawy oblekane świńską skórą, XVI w.), a także podkładki z cienkiej, barwionej skóry, naklejane na tekstylne oprawy jako tło dla centralnych medalionów i ćwierćmedalionów (np. niemieckie orientalizujące oprawy).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ćwierćmedalion
Listwa
Medalion
Orientalizujące oprawy
Radełkowe oprawy
Superekslibris
Grafika
Typowy przykład oprawy z superekslibrisem na podkładce papierowej, Polska, Kraków, ok. 1600, BJ Kraków, fot. A. Wagner
Typowy przykład oprawy z superekslibrisem na podkładce papierowej, Polska, Kraków, ok. 1610, zb. prywatne, fot. A. Wagner
Superekslibris Stanisława Górskiego na podkładce papierowej, Kraków, 1560; BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Medalion z wizerunkiem all'antica na podkładce papierowej, Polska, 1583, BWSD Włocławek, fot. A. Wagner
Medalion owalny z motywem Baranka Bożego na podkładce papierowej, Polska, Kraków, ok. 1610, zb. prywatne, fot. A. Wagner
Superekslibris Zygmunta Guttetera na podkładce papierowej, Kraków, przed 1591, WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. A. Wagner
Superekslibris szlachcica herbu Półkozic na podkładce papierowej, Polska, 4 ćw. XVI w., BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Superekslibris Anny Alojzy z Ostrogskich Chodkiewiczowej na podkładce papierowej, Ostróg lub Lwów, po 1614, WBP - Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa
Przykład podłużnej podkładki papierowej pod superekslibris napisowy, Polska, pocz. XVII w., BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Przykład prostokątnej podkładki papierowej pod wycisk plakiety (widoczne uszkodzenie), Polska, pocz. XVII w.
Zbliżenie fragmentu podkładki papierowej i skórzanej powierzchni oprawy
Zbliżenie fragmentu podkładki papierowej i skórzanej powierzchni oprawy
Ślad po odpadniętej podkładce papierowej
Przykład silnego uszkodzenia podkładki papierowej z motywem medalionu ornamentalnego, Polska, 2 poł. XVI w., BWSD Włocławek, fot. P. Kurek
Wtórny superekslibris na podkładce papierowej zasłaniającej pierwotny superekslibris na oprawie
Wpis i złocony herb na podkładce papierowej wklejony do sztambucha
Przypisy
- Jankovič 2004, tabl. 9, 11 (nie num);
- Wagner 2016, il. 78, 241-242, 251-252 i in.;
- Voit 2020, nr kat. 39.
Autor: A.W.
