Materiały introligatorskie
Spis treści
Materiały introligatorskie
Materiały stosowane w rzemiośle i przemyśle introligatorskim. Materiały stosowane w procesie oprawiania książek można podzielić w zależności od ich zastosowania:
Materiały tworzące blok książki
Podstawowym materiałem w introligatorstwie jest papier, główny materiał pisarski i drukowy. W procesie oprawy zadrukowany lub czysty papier jest przetwarzany z płaskich arkuszy w blok książkowy. Księgi średniowieczne były sporządzane z kart pergaminowych, zaś starożytne i wczesnośredniowieczne księgi sporządzano z papirusu
Materiały usztywniające okładkę
W średniowieczu do usztywnienia okładzin wykorzystywano deski, od epoki renesansu oprawy książkowe zdominowała sklejka (kompaturka) z makulaturowych kart pergaminowych lub papierowych, lżejsza, tańsza i łatwiejsza w obróbce. Odpowiadając na potrzeby introligatorstwa papiernie zaczęły produkować tekturę – spilśniony stos wielu warstw masy papierniczej. W specjalnych typach opraw wykorzystywane są inne materiały usztywniające: w oprawach lekkich i elastycznych jest to karton lub preszpan. W oprawach artystycznych i eksperymentalnych można spotkać m. in. plexi, szkło, sklejkę drewnianą.
Materiały obleczeniowe
Do typowych materiałów obleczeniowych należą: skóra, pergamin, płótno introligatorskie i inne tkaniny, papier, materiały z PCV (plastik, sztuczna skóra) oraz inne materiały.
Materiały na okładki miękkie
Okładki broszurowe sporządzane są z kartonu lub papieru, często lakierowanych lub laminowanych. Współcześnie okładki są sporządzane także z folii PCV i innych.
Materiały wyklejkowe
Wyklejki i karty ochronne najczęściej są sporządzane z papieru. W oprawach luksusowych papier zastępowany jest przez szlachetne tkaniny, pergamin lub cienką skórę licową lub zamszową.
Materiały służące do łączenia kart
Łączenie kart w blok może następować na różne sposoby. Do szycia wykorzystywane są nici. Na konstrukcyjne zwięzy stosowane są sznurki, rzemienie skórzane, paski pergaminowe, tkane taśmy, a w ich zastępstwie paski płótna introligatorskiego lub merli, a współcześnie specjalna włóknina tzw. Ramieband. W szyciu drutem stosowany jest drut stalowy lub miedziany (zszywki). W łączeniu bezszyciowym połączenie następuje przy użyciu kleju. W oprawach specjalnych występują metalowe nity, śruby i podobne złączki. W oprawie grzebieniowej (bindowaniu) łączenie przebiega za pomocą plastikowego wyokrąglonego grzebienia. Podobne jest łączenie przy użyciu metalowej spirali oraz specjalnie wyprofilowanych kółek w tzw. kołonotatnikach.
Materiały wzmacniające grzbiet i konstrukcję
W celu wzmocnienia połączenia składek na grzbiecie naklejano paski różnych materiałów: papieru, płótna, merli, skóry, pergaminu. Naklejano je na międzyzwięźla lub na całą powierzchnię grzbietu. Mogły mieć szerokość grzbietu lub wystawać na boki, tworząc tzw. skrzydełka, które służyły do połączenia grzbietu z okładką lub wzmacniały połączenie wykonane przez końcówki zwięzów.
Te same materiały, a zwłaszcza płótno lub mocny papier służą do wykonywania elementów wzmacniających łączenie bloku z okładka: płótno używane na scyzurę, merla na pasek grzbietowy czy papier używany na woreczek. Współcześnie gamę materiałów pomocniczych uzupełnia Tyvek, papieropodobny wyrób powstający z łączenia włókien syntetycznych.
Materiały dekoracyjne
W dekoracji opraw występuje szeroka gama technik, stosujących różnego rodzaju materiały.
Do tłoczenia używane jest złoto w płatkach oraz inne metale, np. szlagmetal, srebro, aluminium, proszek pozłotniczy, folie introligatorskie metaliczne. Do tłoczenia barwnego i drukowania służą farby i folie pigmentowe. Farby, tusze, bejce służą do malowania barwienia oraz wykonywania papierów barwnych. Niektóre barwniki wymagają stosowania rozpuszczalników.
Zapięcia, okucia, guzy wykonywane są z metalu, podobnie jak elementy złotnicze, umieszczane na oprawach. Inkrustacje są wykonane z szlachetnych kamieni, emalii, kości słoniowej (lub z innych zwierząt), szylkretu, masy perłowej. W dekoracjach pojawiają się elementy drewniane a nawet ze słomy. W oprawach seryjnych mogą występować zadrukowane nakleji wykonane z materiałów samoprzylepnych (papier, folia).
W oprawach nowoczesnych pojawiają się aplikacje z różnych materiałów, które podpowiada wyobraźnia artysty.
Kleje i inne
Materiałem wykorzystywanym w prawie wszystkich pracach introligatorskich jest klej. Ponadto do sporządzania wyrobów galanteryjnych używano innych materiałów, takich jak płyta pilśniowa, półfabrykaty metalowe, szkło itp. Obecny w warsztatach wosk służył do wygładzania nici oraz zabezpieczania powierzchni okładek. Do zabezpieczania powierzchni używano także lakierów, np. szelaku. Współcześnie służą do tego folie zgrzewane na gorąco. Siarczan glinowo-potasowy lub siarczan glinu (ałun) wykorzystywano do zabezpieczania kleju przed pleśnieniem oraz gruntowania papieru przed marmurkowaniem.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Materiały obleczeniowe opraw
Papier
Tektura
Bibuła
Bibułka
Karton
Płótna introligatorskie
Merla
Pergamin
Skóry introligatorskie
Sztuczna skóra
Papiery dekoracyjne
Kleje introligatorskie
Przypisy
- R. Szczęsny, Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983.
Autor: E.P.
