Jeleń: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
m (Jeleń: uzupełn. term. ang.)
(Jeleń)
 
Linia 1: Linia 1:
 
==Jeleń==
 
==Jeleń==
(ang. stag, hart; fr. cerf)
+
(ang. stag, hart; fr. cerf; niem. Hirsch)
  
 
Jeden z najpopularniejszych motywów w średniowiecznym zdobnictwie introligatorskim, związany z symboliką chrystologiczną oraz ówczesną kulturą łowiecką. Na oprawach romańskich z poł. XII – XIII w. zmultiplikowane wizerunki biegnącego j., wyciskane najczęściej z kwadratowych tłoków, tworzą pasy ornamentalne wokół zwierciadła; motyw j. pojawiał się też w dekoracji złotniczych opraw (np. rękopisu z klasztoru św. Mikołaja w Oignies, ok. 1230, Muzeum Arcybiskupie w Namur). Bujny rozkwit ikonografii j. nastąpił u schyłku XIV w. i trwał przez cały XV w. Okazałe przedstawienia j. oraz łowów na j. znajdują się w zwierciadłach niektórych nacinanych opraw z kręgu niemieckiego. Na tłokach opraw gotyckich j. ukazywano wedle kilku schematów: ujęty z boku, z okazałym porożem, jako stojący lub biegnący (rzadko – jako leżący), na tle neutralnym, z zaznaczoną roślinnością, bądź w ogrodzie z opłotkami; ewenementem jest prostokątny tłok z zasobu gdańskiego Mistrza Rozet (kon. XV w.) ze sceną jelenia osaczanego przez zwierzęta symbolizujące złe moce; najczęstsze jednak są proste wizerunki w polu kwadratowym i okrągłym. Pod koniec XV w. i na pocz. XVI w. chętnie ukazywany w radełkowych przedstawieniach arbor vitae, zazwyczaj wraz z łanią i innymi zwierzętami gonionymi przez psa (np. liczne oprawy krakowskie); w innych radełkach stanowił element bardziej rozbudowanych łowieckich motywów i scen; widnieje też na grupie niderlandzkich plakiet późnogotyckich, wkomponowany z innymi realnymi i fantastycznymi zwierzętami w wić roślinną. Wizerunki j., zazwyczaj w konwencji naśladującej te z tłoków, wybijano ze sztanc i rytowano na mosiężnych zapięciach gotyckich. Na oprawach nowożytnych motyw j. ustąpił nowym przedstawieniom; jego nieliczne wizerunki znajdują się m.in. na radełkach ze scenami łowieckimi, na obcięciach kart (np. jedna z opraw Jakoba Krausego, Niemcy, 1571) oraz w kompozycjach heraldycznych superekslibrisów. Motyw j. widnieje też niekiedy na oprawach historyzujących XIX-XX w.
 
Jeden z najpopularniejszych motywów w średniowiecznym zdobnictwie introligatorskim, związany z symboliką chrystologiczną oraz ówczesną kulturą łowiecką. Na oprawach romańskich z poł. XII – XIII w. zmultiplikowane wizerunki biegnącego j., wyciskane najczęściej z kwadratowych tłoków, tworzą pasy ornamentalne wokół zwierciadła; motyw j. pojawiał się też w dekoracji złotniczych opraw (np. rękopisu z klasztoru św. Mikołaja w Oignies, ok. 1230, Muzeum Arcybiskupie w Namur). Bujny rozkwit ikonografii j. nastąpił u schyłku XIV w. i trwał przez cały XV w. Okazałe przedstawienia j. oraz łowów na j. znajdują się w zwierciadłach niektórych nacinanych opraw z kręgu niemieckiego. Na tłokach opraw gotyckich j. ukazywano wedle kilku schematów: ujęty z boku, z okazałym porożem, jako stojący lub biegnący (rzadko – jako leżący), na tle neutralnym, z zaznaczoną roślinnością, bądź w ogrodzie z opłotkami; ewenementem jest prostokątny tłok z zasobu gdańskiego Mistrza Rozet (kon. XV w.) ze sceną jelenia osaczanego przez zwierzęta symbolizujące złe moce; najczęstsze jednak są proste wizerunki w polu kwadratowym i okrągłym. Pod koniec XV w. i na pocz. XVI w. chętnie ukazywany w radełkowych przedstawieniach arbor vitae, zazwyczaj wraz z łanią i innymi zwierzętami gonionymi przez psa (np. liczne oprawy krakowskie); w innych radełkach stanowił element bardziej rozbudowanych łowieckich motywów i scen; widnieje też na grupie niderlandzkich plakiet późnogotyckich, wkomponowany z innymi realnymi i fantastycznymi zwierzętami w wić roślinną. Wizerunki j., zazwyczaj w konwencji naśladującej te z tłoków, wybijano ze sztanc i rytowano na mosiężnych zapięciach gotyckich. Na oprawach nowożytnych motyw j. ustąpił nowym przedstawieniom; jego nieliczne wizerunki znajdują się m.in. na radełkach ze scenami łowieckimi, na obcięciach kart (np. jedna z opraw Jakoba Krausego, Niemcy, 1571) oraz w kompozycjach heraldycznych superekslibrisów. Motyw j. widnieje też niekiedy na oprawach historyzujących XIX-XX w.

Aktualna wersja na dzień 11:20, 17 kwi 2022

Jeleń

(ang. stag, hart; fr. cerf; niem. Hirsch)

Jeden z najpopularniejszych motywów w średniowiecznym zdobnictwie introligatorskim, związany z symboliką chrystologiczną oraz ówczesną kulturą łowiecką. Na oprawach romańskich z poł. XII – XIII w. zmultiplikowane wizerunki biegnącego j., wyciskane najczęściej z kwadratowych tłoków, tworzą pasy ornamentalne wokół zwierciadła; motyw j. pojawiał się też w dekoracji złotniczych opraw (np. rękopisu z klasztoru św. Mikołaja w Oignies, ok. 1230, Muzeum Arcybiskupie w Namur). Bujny rozkwit ikonografii j. nastąpił u schyłku XIV w. i trwał przez cały XV w. Okazałe przedstawienia j. oraz łowów na j. znajdują się w zwierciadłach niektórych nacinanych opraw z kręgu niemieckiego. Na tłokach opraw gotyckich j. ukazywano wedle kilku schematów: ujęty z boku, z okazałym porożem, jako stojący lub biegnący (rzadko – jako leżący), na tle neutralnym, z zaznaczoną roślinnością, bądź w ogrodzie z opłotkami; ewenementem jest prostokątny tłok z zasobu gdańskiego Mistrza Rozet (kon. XV w.) ze sceną jelenia osaczanego przez zwierzęta symbolizujące złe moce; najczęstsze jednak są proste wizerunki w polu kwadratowym i okrągłym. Pod koniec XV w. i na pocz. XVI w. chętnie ukazywany w radełkowych przedstawieniach arbor vitae, zazwyczaj wraz z łanią i innymi zwierzętami gonionymi przez psa (np. liczne oprawy krakowskie); w innych radełkach stanowił element bardziej rozbudowanych łowieckich motywów i scen; widnieje też na grupie niderlandzkich plakiet późnogotyckich, wkomponowany z innymi realnymi i fantastycznymi zwierzętami w wić roślinną. Wizerunki j., zazwyczaj w konwencji naśladującej te z tłoków, wybijano ze sztanc i rytowano na mosiężnych zapięciach gotyckich. Na oprawach nowożytnych motyw j. ustąpił nowym przedstawieniom; jego nieliczne wizerunki znajdują się m.in. na radełkach ze scenami łowieckimi, na obcięciach kart (np. jedna z opraw Jakoba Krausego, Niemcy, 1571) oraz w kompozycjach heraldycznych superekslibrisów. Motyw j. widnieje też niekiedy na oprawach historyzujących XIX-XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Arbor vitae
Fantastyczne motywy
Łowieckie motywy
Nacinane oprawy
Złotnicze oprawy
Zoomorficzne motywy

Grafika

Przypisy

  1. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXXII, XLVI;
  2. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 139-142;
  3. Carvin 1988, nr kat./il. A.15, C.26, C.71 i in.;
  4. Karp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 17-18;
  5. Tondel 2007, il. na s. 156;
  6. Adler 2010, s. 66, 78, il. 3/25, 4/26d;
  7. Wagner 2013, s. 144-155;
  8. Knapek 2015, aneks 1/il. nie num.

Autor: A.W.