Materiały introligatorskie: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 16:35, 3 mar 2022

Materiały introligatorskie

W rzemiośle introligatorskim używano szerokiej gamy materiałów. Materiały stosowane w oprawie książki można podzieli w zależności od ich zastosowania na:

Materiały tworzące blok książki

Podstawowym materiałem w introligatorstwie jest papier, główny materiał pisarski i drukowy. W procesie oprawy zadrukowany lub czysty papier jest przetwarzany z płaskich arkuszy w blok książkowy.

Księgi średniowieczne były sporządzane z kart pergaminowych, zachowały się także starożytne i wczesnośredniowieczne księgi sporządzone z papirusu.

Materiały usztywniające okładkę

Dla usztywnienia okładki wykorzystywano deski, w okresie renesansu zostały one wyparte przez lżejszą sklejkę z niepotrzebnych kart pergaminowych lub papierowych. Odpowiadając na potrzeby introligatorstwa papiernie zaczęły produkować tekturę - spilśniony stos wielu warstw masy papierniczej. Począwszy od XVII w. tektura przeważa jako materiał na okładzinówkę.

W specjalnych typach opraw wykorzystuje się inne materiały. W oprawach lekkich i elastycznych jest to karton lub preszpan. W oprawach artystycznych i eksperymentalnych można spotkać m. in. plexi, szkło, sklejkę drewnianą.

Materiały obleczeniowe

Do typowych materiałów obleczeniowych należą: skóra, pergamin, płótno introligatorskie i inne tkaniny, papier, materiały z PCV (plastik, sztuczna skóra) oraz inne materiały.

Materiały na okładki miękkie

Okładki broszurowe sporządzane są z kartonu lub papieru, często lakierowanych lub laminowanych. Współcześnie okładki są sporządzane także z folii PCV i innych.

Materiały wyklejkowe

Wyklejki i karty ochronne najczęściej są sporządzane z papieru. W oprawach luksusowych papier zastępowany jest przez szlachetne tkaniny, pergamin lub cienką skórę licową lub zamszową. Oprawa z wyklejką ze skóry nazywana jest oprawą podwójną czyli dublurą.

Materiały służące do łączenia kart

Łączenie kart w blok może następować na różne sposoby. Do szycia wykorzystywane są nici. Na konstrukcyjne zwięzy stosowane są sznurki, rzemienie skórzane, paski pergaminowe, tkane taśmy, a w ich zastępstwie paski płótna introligatorskiego lub merli, a współcześnie specjalna włóknina tzw. Ramieband.

W szyciu drutem stosowany jest drut stalowy lub miedziany.

W łączeniu bezszyciowym połączenie następuje przy użyciu kleju.

W oprawach specjalnych występują metalowe nity, śruby i podobne złączki.

W oprawie grzebieniowej (bindowaniu) łączenie przebiega za pomocą plastikowego wyokrąglonego grzebienia. Podobne jest łączenie przy użyciu metalowej spirali oraz specjalnie wyprofilowanych kółek w tzw. kołonotatnikach.

Materiały wzmacniające grzbiet i konstrukcję

W celu wzmocnienia połączenia składek na grzbiecie naklejano paski różnych materiałów: papieru, płótna, merli, skóry, pergaminu. Naklejano je na międzyzwięźla lub na całą powierzchnię grzbietu. Mogły mieć szerokość grzbietu lub wystawać na boki, tworząc tzw. skrzydełka, które służyły do połączenia grzbietu z okładką lub wzmacniały połączenie wykonane przez końcówki zwięzów.

Te same materiały, a zwłaszcza płótno lub mocny papier służą do wykonywania elementów wzmacniających łączenie bloku z okładka: płótno używane na scyzurę, merla na pasek grzbietowy czy papier używany na woreczek. Współcześnie gamę materiałów pomocniczych uzupełnia Tyvek, papieropodobny wyrób powstający z łączenia włókien syntetycznych.

Materiały dekoracyjne

W dekoracji opraw występuje szeroka gama technik, stosujących różnego rodzaju materiały.

Do tłoczenia używane jest złoto w płatkach oraz inne metale, np. szlagmetal, srebro, aluminium, proszek pozłotniczy, folie introligatorskie metaliczne. Do tłoczenia barwnego i drukowania służą farby i folie pigmentowe. Farby, tusze, bejce służą do malowania barwienia oraz wykonywania papierów barwnych. Niektóre barwniki wymagają stosowania rozpuszczalników.

Zapięcia, okucia, guzy wykonywane są z metalu, podobnie jak elementy złotnicze, umieszczane na oprawach. Inkrustacje są wykonane z szlachetnych kamieni, emalią, kości słoniowej lub z innych zwierząt, szylkretu, macicy perłowej. W dekoracjach pojawiają się elementy drewniane a nawet ze słomy. W oprawach seryjnych odrukowane nalepki wykonane z materiałów (papier, folia) samoprzylepnych.

W oprawach nowoczesnych pojawiają się aplikacje z różnych materiałów, które podpowiada wyobraźnia artysty.

Kleje i inne

Materiałem wykorzystywanym w prawie wszystkich pracach introligatorskich jest klej. Ponadto do sporządzania wyrobów galanteryjnych używano innych materiałów, takich jak płyta pilśniowa, półfabrykaty metalowe, szkło itp. Obecny w warsztatach wosk służył do wygładzania nici oraz zabezpieczania powierzchni okładek. Do zabezpieczania powierzchni używano także lakierów, np. szelaku. Współcześnie służą do tego folie zgrzewane na gorąco. Ałun wykorzystywano do zabezpieczania kleju przed pleśnieniem oraz gruntowania papieru przed marmurkowaniem.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Materiały obleczeniowe opraw
Papier
Tektura
Bibuła
Bibułka
Karton
Płótna introligatorskie
Merla
Pergamin
Skóry introligatorskie
Sztuczna skóra
Papiery dekoracyjne
Kleje introligatorskie

Przypisy

1. R. Szczęsny, Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983.

Autor: E.P.