Skóry introligatorskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(→‎Szagryn)
 
(Nie pokazano 100 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
==Skóry introligatorskie==
 
==Skóry introligatorskie==
−
(niem. Leder)
+
(ang. leather, skin/hide, niem. Leder, fr. cuir/pour la reliure)
  
−
Skóra, czyli wygarbowana lub wyprawiona w inny sposób skóra zwierzęca jest używana w introligatorstwie jako materiał obleczeniowy opraw oraz do wykonywania różnych wyrobów galanterii introligatorskiej.
+
Naturalny materiał pochodzenia zwierzęcego, wygarbowana lub wyprawiona w inny sposób skóra zwierzęca używana w introligatorstwie jako materiał obleczeniowy opraw oraz do wykonywania różnych wyrobów galanterii introligatorskiej. Introligatorzy co najmniej od VII w. wykorzystywali skóry do oprawiania książek. Wykorzystywali różne rodzaje skór: cielęcą i wołową, kozią, świńską, baranią, a także skóry zwierząt dzikich i egzotycznych.  
  
−
Garbniki powodują rozpuszczenie pozostających w skórze białek, co konserwuje skórę przed rozkładem. W pracach introligatorskich używane są skóry pochodzące z różnych zwierząt, pochodzenie, sposób wyprawy i końcowej obróbki tworzy szeroką paletę gatunków skór zróżnicowanych pod względem wyglądu, trwałości i innych cech fizycznych.
+
W drodze garbowania, czyli długotrwałej kąpieli z dodatkiem środków garbujących następuje rozpuszczenie pozostających w skórze białek, co konserwuje skórę przed rozkładem. Do garbowania skór tradycyjną metodą używano kory dębowej, w technice safianniczej – sumaku, zaś białoskórniczej – ałunu i soli kuchennej. W wieku XIX do tych środków dołączyła kora innych drzew: wierzbowa, świerkowa, brzozowa, drewno quebracho, a nadto galasówka, a wreszcie związki chromu. Pierwotnie skóry barwiono farbami naturalnymi: roślinnymi i mineralnymi, w końcu wieku XIX zaczęto stosować farby anilinowe. W pracach introligatorskich używane są skóry pochodzące z różnych zwierząt, pochodzenie, sposób wyprawy i końcowej obróbki tworzy szeroką paletę gatunków skór zróżnicowanych pod względem wyglądu, trwałości i innych cech fizycznych.
−
Do garbowania skór tradycyjną metodą używano kory dębowej, w technice safianniczej – sumaku, zaś białoskórniczej – ałunu i soli kuchennej. W wieku XIX do tych środków dołączyła kora innych drzew: wierzbowa, świerkowa, brzozowa, drewno quebracho, a nadto galasówka, a wreszcie związki chromu. Pierwotnie skóry barwiono farbami naturalnymi: roślinnymi i mineralnymi, w końcu wieku XIX zaczęto stosować farby anilinowe.
+
  
−
Introligatorzy wykorzystywali różne rodzaje skór: cielęcą i wołową, kozią, świńską, baranią, a także skóry zwierząt dzikich i egzotycznych
+
Upowszechnienie w XIX w. skór niskiej jakości i nietrwałych: szpaltowanych, wyprawianych chromowo, skór baranich imitujących szlachetniejsze gatunki wywołały reakcję środowisk biblioteczno-konserwatorskich, domagających się dla opraw książek skór trwałych, wysokiej jakości, co miało być uzyskane przez wyprawę garbnikami roślinnymi, stosowanie skór licowych, najlepiej nieszpaltowanych, barwionych trwałymi farbami naturalnymi.
  
−
. 
+
W XIX/XX w. produkowano szereg tkanin powlekanych, upodabnianych do skóry, tzw. sztuczne skóry.
−
Do końca wieku XVIII w introligatorzy polscy stosowali głównie gładką skórę cielęcą. Garbowana przez garbarzy czerwonoskórników korą dębową miała naturalny wygląd i nieco przyciemniony kolor . Skóra cielęca jest z natury dość delikatna, jednakże dobrze wyprawiona, okazuje się być bardzo trwała. Do opraw stosowano skóry naturalne, niekiedy introligatorzy zabarwiali je metodą nakrapiania. Dostępne były także skórki barwione na różne kolory i rozmaicie wykończone. Przykładowo, warszawska garbarnia Temler i Szwede oferowała skórki cielęce następujących rodzajów: matowe, świecące, ciemne, półświecące oraz szare . Do opraw dużych, ciężkich tomów (np. ksiąg handlowych) używano bardzo mocnej i elastycznej skóry juchtowej, tj, skóry cielęcej lub bydlęcej wyprawianej sposobem rosyjskim z użyciem olejku brzozowego.
+
−
Umiejętność wyprawiania cienkich i miękkich skórek barwnych, zwanych wymiennie safianem bądź marokinem była wynalazkiem arabskim, w Polsce safiany wytwarzano już   
+
−
w XVI wieku , jednakże do połowy wieku XVIII tę technikę wyprawy stosowano tylko      w nielicznych wytwórniach. W roku 1770 wydana została, przełożona z francuskiego Sztuka szafiannika , od tego też czasu datuje się wytwarzanie safianów w Warszawie. Na początku wieku XIX safian stał się bardzo popularnym materiałem introligatorskim, w Warszawie wytwarzali go garbarze: Jan Wittich, Daniel Huml, Jan Temler, August i Jan Lampe, Beniamin Nicke i inni. Z kolei skóry cielęce i owcze garbowano w zakładach G. Weigla, Alberta Horna i Aleksandra Horna .
+
−
Najlepszej jakości safian wykonywany był ze skóry kóz indyjskich, podobne efekty dawało garbowanie tą samą techniką skór cielęcych oraz z indyjskiej krzyżówki kozy i owcy – tzw. bastarda, aczkolwiek skóry te były mniej trwałe i mocne. Z czasem w Europie zaczęto garbować skóry z tutejszych kóz, a także skóry owcze. Safian jest skórą o fakturze drobno groszkowej, wydobywanej w końcowej fazie garbowania przez wyginanie i wygniatanie płata skóry. Na początku wieku XIX europejskie safiany stosowane do opraw książek posiadały fakturę prążkowaną ; być może była ona efektem wyginania skóry w jednym tylko kierunku. W końcu wieku XIX zaczęto importować afrykańskie skóry kozie o różnych fakturach. Nazwa marokin zaczęła oznaczać jedynie skórę o bardzo grubym i wypukłym groszku pochodzącą od kóz południowoafrykańskich. Marokin jest skórą bardzo grubą, stąd do potrzeb introligatorskich często dostarczano skórę szpaltowaną (rozdwojoną z grubości).
+
−
Ten sam marokin, szpaltowany a następnie prasowany i polerowany nosił nazwę skóry ecrasé. Z innych skór kozich wymienić można chagrin (szagryn), który wyprawiali Afrykanie, wtłaczając ziarna od strony mizdry. Ponadto do opraw chętnie używano skóry kóz nigeryjskich i pustynnych żyjących w oazach (oasis) z wyrazistą fakturą naturalnych fałdów skóry, oraz skóry kóz Kap (capy), bardzo wytrzymałych choć nieco chropowatych.
+
−
W wieku XIX skórę cielęcą zaczęto garbować sumakiem, na wzór wyprawy safianowej. Uzyskiwane dzięki temu skóry o jasnej naturalnej barwie, następnie były barwione, a następnie wygniatane przez co uzyskiwały faktury takie jak safian lub chagrin.
+
−
Do opraw bibliotecznych i nakładowych stosowano także skóry owcze. Skóry te,
+
−
na skutek bogatego owłosienia owiec, mają lico porowate i są słabsze i mniej trwałe. Skóry owcze garbowano korą dębową, wierzbową bądź sumakiem, najczęściej upodobniając je do skór innego gatunku. Dzięki dalszej obróbce polegającej na barwieniu i wytłaczaniu na gorąco przy użyciu metalowych płyt wytwarzano z nich imitacje skór safianowych, cielęcych, juchtowych a nawet wężowych, krokodylich i innych.  
+
  
−
===Śródtytuł===
+
Znane są także przypadki wykonywania opraw książek i innych wyrobów galanteryjnych z [[Makabryczne oprawy|ludzkiej skóry]].
  
 +
===Skóra cielęca===
 +
(ang. calf, calfskin, niem. Kalbleder)
  
 +
Skóra cielęca należy do najczęściej stosowanych w introligatorstwie. Stosowano głównie gładką skórę cielęcą garbowaną przez garbarzy czerwonoskórników. Miała ona naturalny beżowy kolor. Niekiedy kolor skry przyciemniano, barwiono ją lub marmoryzowano.
 +
 +
===Skóra świńska===
 +
(ang. pigskin, niem. Schweinsleder)
 +
 +
W okresie renesansu w introligatorstwie północnoeuropejskim popularna była skóra świńska, wyprawiana ałunem na biało.  W późniejszym okresie skórę świńską garbowano także jak inne skóry, uzyskując produkt o barwie naturalnej beżowej. Skóra świńska jest łatwo rozpoznawalna dzięki porom po szczecinie występującym w grupach po trzy. Dzięki resztkowej zawartości tłuszczu jest bardzo mocna i trwała.
 +
 +
===Skóra kozia===
 +
(ang. goatskin, fr. chevreau, niem. Ziegenleder)
 +
 +
Szeroko używanym gatunkiem była skóra kozia. Jest to skóra bardzo dobrej jakości, mocna i trwała, charakteryzująca się ziarnistym licem. Skóra kozia często była barwiona przez introligatorów. Do najczęściej stosowanych należy gruboziarnisty marokin i safian o drobnym groszku. Z afrykańskich skór kozich wymienić można szagryn, skóry kóz nigeryjskich i pustynnych żyjących w oazach (oasis) z wyrazistą fakturą naturalnych fałdów skóry oraz skóry kóz Kap (capy), bardzo wytrzymałych choć nieco chropowatych.
 +
 +
Bockleder - skóra wyprawy indyjskiej, do której garbowania stosowano divi-divi oraz myrobylanę miała fakturę safianu, była bardziej sztywna i nietrwała, powszechnie stosowana na oprawy wydawnicze.
 +
 +
===Skóra owcza===
 +
(skóra barania, belowina) (ang. sheepskin, fr. basane, niem. Schafleder)
 +
 +
Do tańszych opraw stosowano skóry owcze, mniej trwałe. Skóry te mają lico porowate i są słabsze. Najczęściej upodobniano je do do skór innego gatunku; dzięki obróbce polegającej na barwieniu i wytłaczaniu na gorąco przy użyciu metalowych płyt wytwarzano z nich imitacje skór safianowych, cielęcych, a nawet wężowych czy krokodylich.
 +
Skóry owcze są także poddawane [[szpaltowanie|szpaltowaniu]], a po rozdwojeniu barwieniu i lakierowaniu służą do produkcji tanich opraw kalendarzy, notesów albo też na szyldziki.
 +
 +
Wśród skór owczych znane były: cienka włoska skóra basane oraz bastard - skóra z owiec indyjskich, pokrytych włosiem a nie wełną.
 +
 +
===Marokin/safian===
 +
(ang morocco, niem. Kapziegenleder, Saffian fr. Maroquin)
 +
 +
Umiejętność wyprawiania marokinu i safianu - mięsistej skóry barwnej była wynalazkiem arabskim. Początkowo wykonywano je w Maroku, później także w południowej Afryce, prawdziwe marokiny wykonywano z kóz żyjących w trudnych warunkach, na skórze widoczne były blizny po cierniach i kleszczach.
 +
 +
Później wyrób marokinów upowszechnił się także w Europie, wykonywano je ze skór kozich garbowanych sumakiem. Marokin jest skórą grubą, o dużym, wypukłym ziarnie, safian ma fakturę drobnoziarnistą, czasem o podłużnym ziarnie. Nazwa safian pochodzi od miasta Safi w Maroku, gdzie pierwotnie wytwarzano skórę o groszku, uzyskiwanym przez wtłaczanie nasion w mokrą skórę.
 +
 +
===Szagryn===
 +
(jaszczur) (ang. shagreen, niem. Chagrinleder, fr. chagrin)
 +
 +
Pierwotnie skóra płaszczki, o szorstkiej ziarnistej powierzchni, stosowana na Dalekim Wschodzie do pokrywania rękojeści mieczy i futerały, oraz wyrobu łuków. Używana także do wyrobu galanterii i opraw książek, w tym jako materiał na mozaikę skórzaną. Na wzór skóry płaszczki zaczęto wyprawiać skóry osłów i mułów, które garbowano z użyciem ziaren komosy, od których skóra uzyskiwała ziarnistą fakturę. Skóra szagryn była bardzo twarda i odporna. Na Bliskim Wschodzie znana od XVIII wieku (nazwa pochodzi z perskiego "saghari"), wytwarzana najczęściej w czarnym kolorze, stosowana na oprawy często używanych ksiąg. Współcześnie jest to groszkowana skóra kozia, cielęca lub owcza, miękka i sprężysta, o drobnym, wyrazistym groszku.
 +
 +
===Skóra giemzowa===
 +
(giemza) (ang. suede leather; fr. chamois; niem. Gämsleder, Samischleder, wł. camoscio)
 +
 +
Giemza, inaczej zamsz lub szewro  – skóra kozia garbowana roślinnie (obecnie także chromowo), której lico zostało usunięte celem nadania jej miękkości i aksamitności. Bardzo cienka i miękka, luksusowa, stosowana do wytwarzania wytwornej galanterii. W introligatorstwie używany w XIX-XX wieku na dublury, a w Anglii także na obleczenie opraw bibliofilskich. Na skutek braku lica skóra łatwo ulega zabrudzeniu i traci swój "aksamitny dotyk", dlatego trudno zidentyfikować pierwotne kolory tych opraw, gdyż wszystkie one są obecnie szarawe.
 +
 +
Giemza mylona jest często z irchą, która jest skórą owczą poddaną procesowi garbowania tłuszczowego.
 +
 +
===Inne gatunki skór===
 +
 +
* écrasé (ekrez) - skóra uzyskiwana z marokinu, który był szpaltowany a następnie prasowany i polerowany przy użyciu szklanych walców; powierzchnia skóry stawała się gładka, jednak ziarno, które ulegało przyciemnieniu, odróżniało się od porów, które pozostawały jasne; skóra rozpowszechniona w końcu XIX w.;
 +
* glacé (glase) - skóra wyprawy białoskórniczej, glinowej lub chromowej, wyprawiane w ten sposób skóry koźląt i jagniąt są bardzo delikatne i rozciągliwe;
 +
* jucht  - skóra bydlęca lub końska wyprawiana sposobem rosyjskim z użyciem olejku brzozowego o podłużnym ziarnie, mocna i elastyczna;  stosowana do opraw dużych, ciężkich tomów (np. ksiąg handlowych);
 +
* nappa - skóra kozia, która wyglądem przypomina delikatną skórę cielęcą, bardzo miękka;
 +
* oasis - skóra kozia pozyskiwana z kóz żyjących w afrykańskich oazach, garbowana roślinnie, zachowująca naturalną faktura; popularna w Anglii;
 +
* zamsz - skóra wyprawy tłuszczowej pozbawiona lica, obrobiona od strony mizdry; meszek na powierzchni zamszu charakteryzuje się dłuższym włosiem;
 +
* welur - rodzaj zamszu, miękki, posiada gęste i grube włókna, najwyższą jakością cieszą się skóry welurowe wykonane ze skór cielęcych i kozic;
 +
* nubuk - mylony z zamszem, delikatnie oszlifowana warstwa skóry od strony lica, na jej powierzchni zostaje delikatny meszek, na którym po przeciągnięciu palcem pozostaje ślad, który wynika ze zmiany kierunku ułożenia włosia;
 +
* dwoina, skóra szpaltowa, szpaltówka (Spaltleder) - skóra rozdzielona z grubości na dwa płaty, z których jeden ma naturalne lico, a drugi jest pokryty  farbą i uzyskuje sztuczne lico; nazwę dwoina stosuje się zwykle dla płata ze sztucznym licem, warstwa licowa zwane jest skiver (skiwer); skóra taka jest przeznaczona do mniej cennych prac oraz na szyldziki;
 +
* salpa - tzw. skóra wtórna, produkowana współcześnie z odpadów, powstaje ona z rozdrobnionych włókien skórzanych, sklejanych i prasowanych, często też barwionych i lakierowanych; bywa wykorzystywana w pracach galanteryjnych;
 +
* skóry zwierząt dzikich, zwłaszcza jeleni,saren i danieli - skóry głównie wyprawy tłuszczowej, miękkie; stosowane w dawnych oprawach, szczególnie chętnie w oprawach płaszczowych i sakwowych.
  
 
==Zobacz też==
 
==Zobacz też==
  
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[Makabryczne oprawy]] <br>
 
[[Pergamin]] <br>
 
[[Pergamin]] <br>
 +
[[Szpaltowanie]] <br>
 +
[[Szarfowanie]] <br>
 +
[[Sztuczna skóra]] <br>
 +
[[Skóra garbowana roślinnie]] <br>
 +
[[Skóra wyprawy glinowej]] <br>
 +
[[Skóra wyprawy tłuszczowej]] <br>
 +
[[Skórzane oprawy]] <br>
  
 
==Grafika==
 
==Grafika==
  
 
<gallery>
 
<gallery>
−
File:Bookbinders_2.jpg|Obrazek 1
+
File:Skóra cielęca.jpeg|Skóra cielęca
 +
File:Skóra bydlęca.jpg|Skóra bydlęca
 +
File:Skóra świnska.jpg|Skóra świńska
 +
File:Skóra kozia.jpg|Skóra kozia
 +
File:Skóra owcza.jpg|Skóra owcza
 +
File:Skóra sarnia.jpeg|Skóra sarnia
 +
File:Skóra krokodyla lub aligatora.JPG|Skóra krokodyla lub aligatora
 +
File: Cielęca.jpg|Skóra cielęca
 +
File:Bydlęca.jpg|Skóra bydlęca
 +
File:Świńska.jpg|Skóra świńska
 +
File:Kozia.jpg|Skóra kozia
 +
File:Bockleder.jpg|Bockleder
 +
File:Marokin.jpg|Marokin
 +
File:Safian.jpg|Safian
 +
File:Ecrase.jpg|Écrasé
 +
File:Glace.jpg|Glacé
 +
File:Barania.jpg|Skóra barania
 +
File:Juchtowa.jpg|Jucht
 +
File:Nubuk.jpg|Nubuk
 +
File:Waran.jpg|Skóra warana jawajskiego
 +
File:Wężowa.jpg|Skóra wężowa
  
 
</gallery>
 
</gallery>
  
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
−
 
+
# Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 14, 17, 67-68, 107, 133.
 
# https://skora-info.pl/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
 
# https://skora-info.pl/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
−
 
+
# Szczęsny R., Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 54-65.
 +
# Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 58, 79.
 +
#Fasol T, Was ist Leder? Eine Technologie des Leders, Stuttgart 1954.
 +
# Skóra w obiektach muzealnych, "Ochrona zbiorów" nr 4, https://nimoz.pl/files/publications/32/konserwacja_skory_zeszyt_nr_4.pdf
 
----
 
----
 
Autor: '''E.P.'''
 
Autor: '''E.P.'''

Aktualna wersja na dzień 13:27, 12 maj 2022

Skóry introligatorskie

(ang. leather, skin/hide, niem. Leder, fr. cuir/pour la reliure)

Naturalny materiał pochodzenia zwierzęcego, wygarbowana lub wyprawiona w inny sposób skóra zwierzęca używana w introligatorstwie jako materiał obleczeniowy opraw oraz do wykonywania różnych wyrobów galanterii introligatorskiej. Introligatorzy co najmniej od VII w. wykorzystywali skóry do oprawiania książek. Wykorzystywali różne rodzaje skór: cielęcą i wołową, kozią, świńską, baranią, a także skóry zwierząt dzikich i egzotycznych.

W drodze garbowania, czyli długotrwałej kąpieli z dodatkiem środków garbujących następuje rozpuszczenie pozostających w skórze białek, co konserwuje skórę przed rozkładem. Do garbowania skór tradycyjną metodą używano kory dębowej, w technice safianniczej – sumaku, zaś białoskórniczej – ałunu i soli kuchennej. W wieku XIX do tych środków dołączyła kora innych drzew: wierzbowa, świerkowa, brzozowa, drewno quebracho, a nadto galasówka, a wreszcie związki chromu. Pierwotnie skóry barwiono farbami naturalnymi: roślinnymi i mineralnymi, w końcu wieku XIX zaczęto stosować farby anilinowe. W pracach introligatorskich używane są skóry pochodzące z różnych zwierząt, pochodzenie, sposób wyprawy i końcowej obróbki tworzy szeroką paletę gatunków skór zróżnicowanych pod względem wyglądu, trwałości i innych cech fizycznych.

Upowszechnienie w XIX w. skór niskiej jakości i nietrwałych: szpaltowanych, wyprawianych chromowo, skór baranich imitujących szlachetniejsze gatunki wywołały reakcję środowisk biblioteczno-konserwatorskich, domagających się dla opraw książek skór trwałych, wysokiej jakości, co miało być uzyskane przez wyprawę garbnikami roślinnymi, stosowanie skór licowych, najlepiej nieszpaltowanych, barwionych trwałymi farbami naturalnymi.

W XIX/XX w. produkowano szereg tkanin powlekanych, upodabnianych do skóry, tzw. sztuczne skóry.

Znane są także przypadki wykonywania opraw książek i innych wyrobów galanteryjnych z ludzkiej skóry.

Skóra cielęca

(ang. calf, calfskin, niem. Kalbleder)

Skóra cielęca należy do najczęściej stosowanych w introligatorstwie. Stosowano głównie gładką skórę cielęcą garbowaną przez garbarzy czerwonoskórników. Miała ona naturalny beżowy kolor. Niekiedy kolor skry przyciemniano, barwiono ją lub marmoryzowano.

Skóra świńska

(ang. pigskin, niem. Schweinsleder)

W okresie renesansu w introligatorstwie północnoeuropejskim popularna była skóra świńska, wyprawiana ałunem na biało. W późniejszym okresie skórę świńską garbowano także jak inne skóry, uzyskując produkt o barwie naturalnej beżowej. Skóra świńska jest łatwo rozpoznawalna dzięki porom po szczecinie występującym w grupach po trzy. Dzięki resztkowej zawartości tłuszczu jest bardzo mocna i trwała.

Skóra kozia

(ang. goatskin, fr. chevreau, niem. Ziegenleder)

Szeroko używanym gatunkiem była skóra kozia. Jest to skóra bardzo dobrej jakości, mocna i trwała, charakteryzująca się ziarnistym licem. Skóra kozia często była barwiona przez introligatorów. Do najczęściej stosowanych należy gruboziarnisty marokin i safian o drobnym groszku. Z afrykańskich skór kozich wymienić można szagryn, skóry kóz nigeryjskich i pustynnych żyjących w oazach (oasis) z wyrazistą fakturą naturalnych fałdów skóry oraz skóry kóz Kap (capy), bardzo wytrzymałych choć nieco chropowatych.

Bockleder - skóra wyprawy indyjskiej, do której garbowania stosowano divi-divi oraz myrobylanę miała fakturę safianu, była bardziej sztywna i nietrwała, powszechnie stosowana na oprawy wydawnicze.

Skóra owcza

(skóra barania, belowina) (ang. sheepskin, fr. basane, niem. Schafleder)

Do tańszych opraw stosowano skóry owcze, mniej trwałe. Skóry te mają lico porowate i są słabsze. Najczęściej upodobniano je do do skór innego gatunku; dzięki obróbce polegającej na barwieniu i wytłaczaniu na gorąco przy użyciu metalowych płyt wytwarzano z nich imitacje skór safianowych, cielęcych, a nawet wężowych czy krokodylich. Skóry owcze są także poddawane szpaltowaniu, a po rozdwojeniu barwieniu i lakierowaniu służą do produkcji tanich opraw kalendarzy, notesów albo też na szyldziki.

Wśród skór owczych znane były: cienka włoska skóra basane oraz bastard - skóra z owiec indyjskich, pokrytych włosiem a nie wełną.

Marokin/safian

(ang morocco, niem. Kapziegenleder, Saffian fr. Maroquin)

Umiejętność wyprawiania marokinu i safianu - mięsistej skóry barwnej była wynalazkiem arabskim. Początkowo wykonywano je w Maroku, później także w południowej Afryce, prawdziwe marokiny wykonywano z kóz żyjących w trudnych warunkach, na skórze widoczne były blizny po cierniach i kleszczach.

Później wyrób marokinów upowszechnił się także w Europie, wykonywano je ze skór kozich garbowanych sumakiem. Marokin jest skórą grubą, o dużym, wypukłym ziarnie, safian ma fakturę drobnoziarnistą, czasem o podłużnym ziarnie. Nazwa safian pochodzi od miasta Safi w Maroku, gdzie pierwotnie wytwarzano skórę o groszku, uzyskiwanym przez wtłaczanie nasion w mokrą skórę.

Szagryn

(jaszczur) (ang. shagreen, niem. Chagrinleder, fr. chagrin)

Pierwotnie skóra płaszczki, o szorstkiej ziarnistej powierzchni, stosowana na Dalekim Wschodzie do pokrywania rękojeści mieczy i futerały, oraz wyrobu łuków. Używana także do wyrobu galanterii i opraw książek, w tym jako materiał na mozaikę skórzaną. Na wzór skóry płaszczki zaczęto wyprawiać skóry osłów i mułów, które garbowano z użyciem ziaren komosy, od których skóra uzyskiwała ziarnistą fakturę. Skóra szagryn była bardzo twarda i odporna. Na Bliskim Wschodzie znana od XVIII wieku (nazwa pochodzi z perskiego "saghari"), wytwarzana najczęściej w czarnym kolorze, stosowana na oprawy często używanych ksiąg. Współcześnie jest to groszkowana skóra kozia, cielęca lub owcza, miękka i sprężysta, o drobnym, wyrazistym groszku.

Skóra giemzowa

(giemza) (ang. suede leather; fr. chamois; niem. Gämsleder, Samischleder, wł. camoscio)

Giemza, inaczej zamsz lub szewro – skóra kozia garbowana roślinnie (obecnie także chromowo), której lico zostało usunięte celem nadania jej miękkości i aksamitności. Bardzo cienka i miękka, luksusowa, stosowana do wytwarzania wytwornej galanterii. W introligatorstwie używany w XIX-XX wieku na dublury, a w Anglii także na obleczenie opraw bibliofilskich. Na skutek braku lica skóra łatwo ulega zabrudzeniu i traci swój "aksamitny dotyk", dlatego trudno zidentyfikować pierwotne kolory tych opraw, gdyż wszystkie one są obecnie szarawe.

Giemza mylona jest często z irchą, która jest skórą owczą poddaną procesowi garbowania tłuszczowego.

Inne gatunki skór

  • écrasé (ekrez) - skóra uzyskiwana z marokinu, który był szpaltowany a następnie prasowany i polerowany przy użyciu szklanych walców; powierzchnia skóry stawała się gładka, jednak ziarno, które ulegało przyciemnieniu, odróżniało się od porów, które pozostawały jasne; skóra rozpowszechniona w końcu XIX w.;
  • glacé (glase) - skóra wyprawy białoskórniczej, glinowej lub chromowej, wyprawiane w ten sposób skóry koźląt i jagniąt są bardzo delikatne i rozciągliwe;
  • jucht - skóra bydlęca lub końska wyprawiana sposobem rosyjskim z użyciem olejku brzozowego o podłużnym ziarnie, mocna i elastyczna; stosowana do opraw dużych, ciężkich tomów (np. ksiąg handlowych);
  • nappa - skóra kozia, która wyglądem przypomina delikatną skórę cielęcą, bardzo miękka;
  • oasis - skóra kozia pozyskiwana z kóz żyjących w afrykańskich oazach, garbowana roślinnie, zachowująca naturalną faktura; popularna w Anglii;
  • zamsz - skóra wyprawy tłuszczowej pozbawiona lica, obrobiona od strony mizdry; meszek na powierzchni zamszu charakteryzuje się dłuższym włosiem;
  • welur - rodzaj zamszu, miękki, posiada gęste i grube włókna, najwyższą jakością cieszą się skóry welurowe wykonane ze skór cielęcych i kozic;
  • nubuk - mylony z zamszem, delikatnie oszlifowana warstwa skóry od strony lica, na jej powierzchni zostaje delikatny meszek, na którym po przeciągnięciu palcem pozostaje ślad, który wynika ze zmiany kierunku ułożenia włosia;
  • dwoina, skóra szpaltowa, szpaltówka (Spaltleder) - skóra rozdzielona z grubości na dwa płaty, z których jeden ma naturalne lico, a drugi jest pokryty farbą i uzyskuje sztuczne lico; nazwę dwoina stosuje się zwykle dla płata ze sztucznym licem, warstwa licowa zwane jest skiver (skiwer); skóra taka jest przeznaczona do mniej cennych prac oraz na szyldziki;
  • salpa - tzw. skóra wtórna, produkowana współcześnie z odpadów, powstaje ona z rozdrobnionych włókien skórzanych, sklejanych i prasowanych, często też barwionych i lakierowanych; bywa wykorzystywana w pracach galanteryjnych;
  • skóry zwierząt dzikich, zwłaszcza jeleni,saren i danieli - skóry głównie wyprawy tłuszczowej, miękkie; stosowane w dawnych oprawach, szczególnie chętnie w oprawach płaszczowych i sakwowych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Makabryczne oprawy
Pergamin
Szpaltowanie
Szarfowanie
Sztuczna skóra
Skóra garbowana roślinnie
Skóra wyprawy glinowej
Skóra wyprawy tłuszczowej
Skórzane oprawy

Grafika

  • Skóra cielęca

  • Skóra bydlęca

  • Skóra świńska

  • Skóra kozia

  • Skóra owcza

  • Skóra sarnia

  • Skóra krokodyla lub aligatora

  • Skóra cielęca

  • Skóra bydlęca

  • Skóra świńska

  • Skóra kozia

  • Bockleder

  • Marokin

  • Safian

  • Écrasé

  • Glacé

  • Skóra barania

  • Jucht

  • Nubuk

  • Skóra warana jawajskiego

  • Skóra wężowa

Przypisy

  1. Moessner G., Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 14, 17, 67-68, 107, 133.
  2. https://skora-info.pl/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
  3. Szczęsny R., Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 54-65.
  4. Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 58, 79.
  5. Fasol T, Was ist Leder? Eine Technologie des Leders, Stuttgart 1954.
  6. Skóra w obiektach muzealnych, "Ochrona zbiorów" nr 4, https://nimoz.pl/files/publications/32/konserwacja_skory_zeszyt_nr_4.pdf

Autor: E.P.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Skóry_introligatorskie&oldid=18478”