Kartuszowa dekoracja: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Grafika) |
||
| (Nie pokazano 5 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | (także: '''kartuszowe oprawy''', '''kartuszowa kompozycja''') | |
| − | (także: kartuszowa kompozycja) | + | |
| − | + | ||
| + | (fr. ''reliures à entrelacs'' [''et fond pointillé'']) | ||
| + | |||
| + | Charakterystyczna dla manierystycznych opraw francuskich l. 50.-60. XVI w. dekoracja okładzin oparta na ornamentalnym kartuszu składającym się ze skomplikowanego układu wstęg (wstęgowy ornament), rollwerków oraz stylizowanych motywów floralnych i symbolicznych, często osadzanych na zakropkowanym, złoconym tle tzw. ''fond pointillé'' (zob. ''pointillé'', zn. 1). | ||
| + | Ukształtowanie się tych form nastąpiło pod kon. l. 40. XVI w. w dekoracji opraw ze szkoły Fontainebleau poprzez komplikowanie układów arabesek i wstęg (fr. ''entrelacs''), do których zaczęto dodawać elementy rollwerkowe (określane też jako „woluty” – fr. ''volutes'') i motywy symboliczne – w tym monogramy królewskie. Najwykwintniejsze dzieła tej grupy, określane jako ''reliures à grand decor'', mają w centrum superekslibris króla Henryka II otoczony wstęgowymi strukturami kartuszy przeplecionych z wiciami arabeskowymi (fr. ''rinceaux'') na gładkim tle skóry bądź f''ond pointillé''. Inne oprawy dla tego władcy mają bardziej przejrzystą kompozycję – z mniejszym kartuszem rollwerkowym w centrum, ujętym na osiach przez pomniejsze kartusze. Podobną tendencję widać też w niektórych paryskich oprawach dla króla Franciszka II z ok. 1560 r. Równocześnie jednak w pracowniach paryskich m.in. Introligatora Łuku Kupidyna i Gommara Estienne tworzono oprawy o rozbudowanych formach kartuszy z silniej zaakcentowanymi rollwerkami. Jednym z odbiorców takich dzieł był Jean Grolier oraz prominentni, zagraniczni klienci (np. Marcus Fugger), wśród których znajdowali się też Polacy (np. Wacław Ostroróg). Osobną grupą opraw z k. d. są mniejszego formatu dzieła (głównie lyońskie) z wyciskiem plakiety na całej okładzinie, ukazującym złożoną kompozycję kartuszową (określaną jako dekoracja à main levée oraz à la presse). Niektóre formy kompozycji kartuszowych z lat 60. XVI w. wykazują pokrewieństwo z dekoracjami ''à la fanfare''. W 2 poł. XVI w. uproszczone naśladownictwa k. d. pojawiły się na plakietowych oprawach w innych krajach, m.in. Niderlandach i Niemczech. W XVII w. ową manierystyczną formułę dekoracji wyparły nowatorskie ornamenty. Do jej restytucji doszło dopiero w XIX w. na historyzujących oprawach. | ||
| Linia 8: | Linia 10: | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[à la fanfare oprawy]] <br> | ||
| + | [[Grolierowskie oprawy]] <br> | ||
| + | [[Kartusz]] <br> | ||
| + | [[Plakietowe oprawy]] <br> | ||
| + | [[Pointillé ]] <br> | ||
| + | [[Rollwerk]] <br> | ||
| + | [[Wstęgowy ornament]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
| Linia 13: | Linia 22: | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik: | + | Plik:Up. Henryka II, Paryż, warsztat królewski, ok. 1550, Laffitte, Le Bars 1999.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla króla Francji - Henryka II, warsztat królewski, Paryż, ok. 1550, fot. wg Laffitte, Le Bars 1999 |
| + | |||
| + | Plik:Paryż, prawdop. 1550, Bracz, fot. J. Noskowiak.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. J. Noskowiak, wg Baszko 2021 | ||
| + | Plik:Paryż, prawdop. 1550, BUW, Opalińska 2009.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, fot. wg Opalińska 2009, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie | ||
| + | |||
| + | Plik:Gommar Estienne, Grolier, Paryż, ok. 1553, von Arnim 1992.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla Jeana Groliera, Gommar Estinne, Paryż, ok. 1553, fot. wg von Arnim 1992 | ||
| + | Plik:Prawdop. Lyon, poł. XVI w., Strutyńska 2015.jpg | Oprawa z dekoracja kartuszową, prawdopodobnie Lyon, poł. XVI w., fot. wg Strutyńska 2015, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu | ||
Plik:Kartuszowa dekoracja, BCzart, MNK, POLONA.jpg | Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl | Plik:Kartuszowa dekoracja, BCzart, MNK, POLONA.jpg | Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl | ||
| + | Plik:Lyon po 1550, Devaux 1977.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Lyon, po 1550, fot. wg Devaux 1977 | ||
| + | Plik:Kartuszowa dekoracja, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan.jpg | Oprawa plakietowa z dekoracją kartuszową, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan | ||
| − | Plik:Kartuszowa dekoracja, Niemcy 2 poł. XVI w. wg Schmidt.JPG | Oprawy z kartuszową dekoracją (przerysy), Niemcy 2 poł. XVI w., fot. wg: Schmidt 1925 | + | Plik:Kartuszowa dekoracja, Niemcy 2 poł. XVI w. wg Schmidt.JPG | Oprawy plakietowe z kartuszową dekoracją (przerysy), Niemcy 2 poł. XVI w., fot. wg: Schmidt 1925 |
| Linia 27: | Linia 44: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # Nixon 1965, kat. 126-128 i in.; |
| + | # Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXIX, XCI-XCII i in.; | ||
| + | # von Arnim 1992, kat. 40-42; | ||
| + | # Devauchelle 1995, s. 50, 64-67; | ||
| + | # Laffitte, Le Bars 1999, kat. 80, 84-86 i in.; | ||
| + | # Opalińska 2009, il. 9; | ||
| + | # Baszko 2021, s. 221-223. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 20:20, 2 lip 2022
(także: kartuszowe oprawy, kartuszowa kompozycja)
(fr. reliures à entrelacs [et fond pointillé])
Charakterystyczna dla manierystycznych opraw francuskich l. 50.-60. XVI w. dekoracja okładzin oparta na ornamentalnym kartuszu składającym się ze skomplikowanego układu wstęg (wstęgowy ornament), rollwerków oraz stylizowanych motywów floralnych i symbolicznych, często osadzanych na zakropkowanym, złoconym tle tzw. fond pointillé (zob. pointillé, zn. 1). Ukształtowanie się tych form nastąpiło pod kon. l. 40. XVI w. w dekoracji opraw ze szkoły Fontainebleau poprzez komplikowanie układów arabesek i wstęg (fr. entrelacs), do których zaczęto dodawać elementy rollwerkowe (określane też jako „woluty” – fr. volutes) i motywy symboliczne – w tym monogramy królewskie. Najwykwintniejsze dzieła tej grupy, określane jako reliures à grand decor, mają w centrum superekslibris króla Henryka II otoczony wstęgowymi strukturami kartuszy przeplecionych z wiciami arabeskowymi (fr. rinceaux) na gładkim tle skóry bądź fond pointillé. Inne oprawy dla tego władcy mają bardziej przejrzystą kompozycję – z mniejszym kartuszem rollwerkowym w centrum, ujętym na osiach przez pomniejsze kartusze. Podobną tendencję widać też w niektórych paryskich oprawach dla króla Franciszka II z ok. 1560 r. Równocześnie jednak w pracowniach paryskich m.in. Introligatora Łuku Kupidyna i Gommara Estienne tworzono oprawy o rozbudowanych formach kartuszy z silniej zaakcentowanymi rollwerkami. Jednym z odbiorców takich dzieł był Jean Grolier oraz prominentni, zagraniczni klienci (np. Marcus Fugger), wśród których znajdowali się też Polacy (np. Wacław Ostroróg). Osobną grupą opraw z k. d. są mniejszego formatu dzieła (głównie lyońskie) z wyciskiem plakiety na całej okładzinie, ukazującym złożoną kompozycję kartuszową (określaną jako dekoracja à main levée oraz à la presse). Niektóre formy kompozycji kartuszowych z lat 60. XVI w. wykazują pokrewieństwo z dekoracjami à la fanfare. W 2 poł. XVI w. uproszczone naśladownictwa k. d. pojawiły się na plakietowych oprawach w innych krajach, m.in. Niderlandach i Niemczech. W XVII w. ową manierystyczną formułę dekoracji wyparły nowatorskie ornamenty. Do jej restytucji doszło dopiero w XIX w. na historyzujących oprawach.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
à la fanfare oprawy
Grolierowskie oprawy
Kartusz
Plakietowe oprawy
Pointillé
Rollwerk
Wstęgowy ornament
Grafika
Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla króla Francji - Henryka II, warsztat królewski, Paryż, ok. 1550, fot. wg Laffitte, Le Bars 1999
Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. J. Noskowiak, wg Baszko 2021
Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, fot. wg Opalińska 2009, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla Jeana Groliera, Gommar Estinne, Paryż, ok. 1553, fot. wg von Arnim 1992
Oprawa z dekoracja kartuszową, prawdopodobnie Lyon, poł. XVI w., fot. wg Strutyńska 2015, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu
Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa z dekoracją kartuszową, Lyon, po 1550, fot. wg Devaux 1977
Oprawa plakietowa z dekoracją kartuszową, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan
Oprawy plakietowe z kartuszową dekoracją (przerysy), Niemcy 2 poł. XVI w., fot. wg: Schmidt 1925
Przypisy
- Nixon 1965, kat. 126-128 i in.;
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXIX, XCI-XCII i in.;
- von Arnim 1992, kat. 40-42;
- Devauchelle 1995, s. 50, 64-67;
- Laffitte, Le Bars 1999, kat. 80, 84-86 i in.;
- Opalińska 2009, il. 9;
- Baszko 2021, s. 221-223.
Autor: A.W.
