Kartuszowa dekoracja: Różnice pomiędzy wersjami

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Utworzono nową stronę "===Kartuszowa dekoracja=== (także: kartuszowa kompozycja) ==Zobacz też== Indeks alfabetyczny <br> ==Grafika== <gallery> Plik:Kartuszowa dekoracja, BCzart,...")
 
(→‎Grafika)
 
(Nie pokazano 6 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
−
===Kartuszowa dekoracja===
+
(także: '''kartuszowe oprawy''', '''kartuszowa kompozycja''')
−
(także: kartuszowa kompozycja)
+
−
+
  
 +
(fr. ''reliures à entrelacs'' [''et fond pointillé''])
 +
 +
Charakterystyczna dla manierystycznych opraw francuskich l. 50.-60. XVI w. dekoracja okładzin oparta na ornamentalnym kartuszu składającym się ze skomplikowanego układu wstęg (wstęgowy ornament), rollwerków oraz stylizowanych motywów floralnych i symbolicznych, często osadzanych na zakropkowanym, złoconym tle tzw. ''fond pointillé'' (zob. ''pointillé'', zn. 1).
 +
Ukształtowanie się tych form nastąpiło pod kon. l. 40. XVI w. w dekoracji opraw ze szkoły Fontainebleau poprzez komplikowanie układów arabesek i wstęg (fr. ''entrelacs''), do których zaczęto dodawać elementy rollwerkowe (określane też jako „woluty” – fr. ''volutes'') i motywy symboliczne – w tym monogramy królewskie. Najwykwintniejsze dzieła tej grupy, określane jako ''reliures à grand decor'', mają w centrum superekslibris króla Henryka II otoczony wstęgowymi strukturami kartuszy przeplecionych z wiciami arabeskowymi (fr. ''rinceaux'') na gładkim tle skóry bądź f''ond pointillé''. Inne oprawy dla tego władcy mają bardziej przejrzystą kompozycję – z mniejszym kartuszem rollwerkowym w centrum, ujętym na osiach przez pomniejsze kartusze. Podobną tendencję widać też w niektórych paryskich oprawach dla króla Franciszka II z ok. 1560 r. Równocześnie jednak w pracowniach paryskich m.in. Introligatora Łuku Kupidyna i Gommara Estienne tworzono oprawy o rozbudowanych formach kartuszy z silniej zaakcentowanymi rollwerkami. Jednym z odbiorców takich dzieł był Jean Grolier oraz prominentni, zagraniczni klienci (np. Marcus Fugger), wśród których znajdowali się też Polacy (np. Wacław Ostroróg). Osobną grupą opraw z k. d. są mniejszego formatu dzieła (głównie lyońskie) z wyciskiem plakiety na całej okładzinie, ukazującym złożoną kompozycję kartuszową (określaną jako dekoracja à main levée oraz à la presse).  Niektóre formy kompozycji kartuszowych z lat 60. XVI w. wykazują pokrewieństwo z dekoracjami ''à la fanfare''. W 2 poł. XVI w. uproszczone naśladownictwa k. d. pojawiły się na plakietowych oprawach w innych krajach, m.in. Niderlandach i Niemczech. W XVII w. ową manierystyczną formułę dekoracji wyparły nowatorskie ornamenty. Do jej restytucji doszło dopiero w XIX w. na historyzujących oprawach.
  
  
Linia 8: Linia 10:
  
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 
[[Indeks alfabetyczny ]] <br>
 +
[[à la fanfare oprawy]] <br>
 +
[[Grolierowskie oprawy]] <br>
 +
[[Kartusz]] <br>
 +
[[Plakietowe oprawy]] <br>
 +
[[Pointillé ]] <br>
 +
[[Rollwerk]] <br>
 +
[[Wstęgowy ornament]] <br>
  
 
==Grafika==
 
==Grafika==
  
 
<gallery>
 
<gallery>
 +
 +
Plik:Up. Henryka II, Paryż, warsztat królewski, ok. 1550, Laffitte, Le Bars 1999.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla króla Francji - Henryka II, warsztat królewski, Paryż, ok. 1550, fot. wg Laffitte, Le Bars 1999
 +
 +
Plik:Paryż, prawdop. 1550, Bracz, fot. J. Noskowiak.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. J. Noskowiak, wg Baszko 2021
 +
Plik:Paryż, prawdop. 1550, BUW, Opalińska 2009.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, fot. wg Opalińska 2009, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie
 +
 +
Plik:Gommar Estienne, Grolier, Paryż, ok. 1553, von Arnim 1992.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla Jeana Groliera, Gommar Estinne, Paryż, ok. 1553, fot. wg von Arnim 1992
 +
 +
 +
Plik:Prawdop. Lyon, poł. XVI w., Strutyńska 2015.jpg | Oprawa z dekoracja kartuszową, prawdopodobnie Lyon, poł. XVI w., fot. wg Strutyńska 2015, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu
 +
 
Plik:Kartuszowa dekoracja, BCzart, MNK, POLONA.jpg | Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl  
 
Plik:Kartuszowa dekoracja, BCzart, MNK, POLONA.jpg | Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl  
 +
Plik:Lyon po 1550, Devaux 1977.jpg | Oprawa z dekoracją kartuszową, Lyon, po 1550, fot. wg Devaux 1977
 +
 +
Plik:Kartuszowa dekoracja, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan.jpg | Oprawa plakietowa z dekoracją kartuszową, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan
 +
 +
Plik:Kartuszowa dekoracja, Niemcy 2 poł. XVI w. wg Schmidt.JPG | Oprawy plakietowe z kartuszową dekoracją (przerysy), Niemcy 2 poł. XVI w., fot. wg: Schmidt 1925
 +
  
 
</gallery>
 
</gallery>
Linia 18: Linia 44:
 
==Przypisy==
 
==Przypisy==
  
−
#  
+
# Nixon 1965, kat. 126-128 i in.;
 +
# Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXIX, XCI-XCII i in.;
 +
# von Arnim 1992, kat. 40-42;
 +
# Devauchelle 1995, s. 50, 64-67;
 +
# Laffitte, Le Bars 1999, kat. 80, 84-86 i in.;
 +
# Opalińska 2009, il. 9;
 +
# Baszko 2021, s. 221-223.
  
  
 
----
 
----
 
Autor: '''A.W.'''
 
Autor: '''A.W.'''

Aktualna wersja na dzień 20:20, 2 lip 2022

(także: kartuszowe oprawy, kartuszowa kompozycja)

(fr. reliures à entrelacs [et fond pointillé])

Charakterystyczna dla manierystycznych opraw francuskich l. 50.-60. XVI w. dekoracja okładzin oparta na ornamentalnym kartuszu składającym się ze skomplikowanego układu wstęg (wstęgowy ornament), rollwerków oraz stylizowanych motywów floralnych i symbolicznych, często osadzanych na zakropkowanym, złoconym tle tzw. fond pointillé (zob. pointillé, zn. 1). Ukształtowanie się tych form nastąpiło pod kon. l. 40. XVI w. w dekoracji opraw ze szkoły Fontainebleau poprzez komplikowanie układów arabesek i wstęg (fr. entrelacs), do których zaczęto dodawać elementy rollwerkowe (określane też jako „woluty” – fr. volutes) i motywy symboliczne – w tym monogramy królewskie. Najwykwintniejsze dzieła tej grupy, określane jako reliures à grand decor, mają w centrum superekslibris króla Henryka II otoczony wstęgowymi strukturami kartuszy przeplecionych z wiciami arabeskowymi (fr. rinceaux) na gładkim tle skóry bądź fond pointillé. Inne oprawy dla tego władcy mają bardziej przejrzystą kompozycję – z mniejszym kartuszem rollwerkowym w centrum, ujętym na osiach przez pomniejsze kartusze. Podobną tendencję widać też w niektórych paryskich oprawach dla króla Franciszka II z ok. 1560 r. Równocześnie jednak w pracowniach paryskich m.in. Introligatora Łuku Kupidyna i Gommara Estienne tworzono oprawy o rozbudowanych formach kartuszy z silniej zaakcentowanymi rollwerkami. Jednym z odbiorców takich dzieł był Jean Grolier oraz prominentni, zagraniczni klienci (np. Marcus Fugger), wśród których znajdowali się też Polacy (np. Wacław Ostroróg). Osobną grupą opraw z k. d. są mniejszego formatu dzieła (głównie lyońskie) z wyciskiem plakiety na całej okładzinie, ukazującym złożoną kompozycję kartuszową (określaną jako dekoracja à main levée oraz à la presse). Niektóre formy kompozycji kartuszowych z lat 60. XVI w. wykazują pokrewieństwo z dekoracjami à la fanfare. W 2 poł. XVI w. uproszczone naśladownictwa k. d. pojawiły się na plakietowych oprawach w innych krajach, m.in. Niderlandach i Niemczech. W XVII w. ową manierystyczną formułę dekoracji wyparły nowatorskie ornamenty. Do jej restytucji doszło dopiero w XIX w. na historyzujących oprawach.


Zobacz też

Indeks alfabetyczny
à la fanfare oprawy
Grolierowskie oprawy
Kartusz
Plakietowe oprawy
Pointillé
Rollwerk
Wstęgowy ornament

Grafika

  • Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla króla Francji - Henryka II, warsztat królewski, Paryż, ok. 1550, fot. wg Laffitte, Le Bars 1999

  • Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu, fot. J. Noskowiak, wg Baszko 2021

  • Oprawa z dekoracją kartuszową, Paryż, prawdopodobnie 1550, fot. wg Opalińska 2009, Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

  • Oprawa z dekoracją kartuszową wykonana dla Jeana Groliera, Gommar Estinne, Paryż, ok. 1553, fot. wg von Arnim 1992

  • Oprawa z dekoracja kartuszową, prawdopodobnie Lyon, poł. XVI w., fot. wg Strutyńska 2015, Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu

  • Oprawa mozaikowa z kartuszową dekoracją, Francja, 2 poł. XVI w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl

  • Oprawa z dekoracją kartuszową, Lyon, po 1550, fot. wg Devaux 1977

  • Oprawa plakietowa z dekoracją kartuszową, Francja, poł. XVI w., Biblioteca nazionale Braidense, Mediolan

  • Oprawy plakietowe z kartuszową dekoracją (przerysy), Niemcy 2 poł. XVI w., fot. wg: Schmidt 1925

Przypisy

  1. Nixon 1965, kat. 126-128 i in.;
  2. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXIX, XCI-XCII i in.;
  3. von Arnim 1992, kat. 40-42;
  4. Devauchelle 1995, s. 50, 64-67;
  5. Laffitte, Le Bars 1999, kat. 80, 84-86 i in.;
  6. Opalińska 2009, il. 9;
  7. Baszko 2021, s. 221-223.


Autor: A.W.

Źródło: „http://leksykon.oprawoznawczy.ukw.edu.pl/index.php?title=Kartuszowa_dekoracja&oldid=18778”