Jeleń: Różnice pomiędzy wersjami
(→Jeleń) |
|||
| (Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Jeleń== | ==Jeleń== | ||
| + | (ang. stag, hart; fr. cerf; niem. Hirsch) | ||
| − | ( | + | Jeden z najpopularniejszych motywów w średniowiecznym zdobnictwie introligatorskim, związany z symboliką chrystologiczną oraz ówczesną kulturą łowiecką. Na oprawach romańskich z poł. XII – XIII w. zmultiplikowane wizerunki biegnącego j., wyciskane najczęściej z kwadratowych tłoków, tworzą pasy ornamentalne wokół zwierciadła; motyw j. pojawiał się też w dekoracji złotniczych opraw (np. rękopisu z klasztoru św. Mikołaja w Oignies, ok. 1230, Muzeum Arcybiskupie w Namur). Bujny rozkwit ikonografii j. nastąpił u schyłku XIV w. i trwał przez cały XV w. Okazałe przedstawienia j. oraz łowów na j. znajdują się w zwierciadłach niektórych nacinanych opraw z kręgu niemieckiego. Na tłokach opraw gotyckich j. ukazywano wedle kilku schematów: ujęty z boku, z okazałym porożem, jako stojący lub biegnący (rzadko – jako leżący), na tle neutralnym, z zaznaczoną roślinnością, bądź w ogrodzie z opłotkami; ewenementem jest prostokątny tłok z zasobu gdańskiego Mistrza Rozet (kon. XV w.) ze sceną jelenia osaczanego przez zwierzęta symbolizujące złe moce; najczęstsze jednak są proste wizerunki w polu kwadratowym i okrągłym. Pod koniec XV w. i na pocz. XVI w. chętnie ukazywany w radełkowych przedstawieniach arbor vitae, zazwyczaj wraz z łanią i innymi zwierzętami gonionymi przez psa (np. liczne oprawy krakowskie); w innych radełkach stanowił element bardziej rozbudowanych łowieckich motywów i scen; widnieje też na grupie niderlandzkich plakiet późnogotyckich, wkomponowany z innymi realnymi i fantastycznymi zwierzętami w wić roślinną. Wizerunki j., zazwyczaj w konwencji naśladującej te z tłoków, wybijano ze sztanc i rytowano na mosiężnych zapięciach gotyckich. Na oprawach nowożytnych motyw j. ustąpił nowym przedstawieniom; jego nieliczne wizerunki znajdują się m.in. na radełkach ze scenami łowieckimi, na obcięciach kart (np. jedna z opraw Jakoba Krausego, Niemcy, 1571) oraz w kompozycjach heraldycznych superekslibrisów. Motyw j. widnieje też niekiedy na oprawach historyzujących XIX-XX w. |
| + | |||
| + | ==Zobacz też== | ||
| + | |||
| + | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Arbor vitae]] <br> | ||
| + | [[Fantastyczne motywy]] <br> | ||
| + | [[Łowieckie motywy]] <br> | ||
| + | [[Nacinane oprawy]] <br> | ||
| + | [[Złotnicze oprawy]] <br> | ||
| + | [[Zoomorficzne motywy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | Plik:Jeleń | + | Plik:Jeleń, S-S 141.jpg | Przykłady tłoków z motywem jelenia na oprawach gotyckich, XV w., repr. wg: Schwenke , Schunke 1979, tabl. 141 |
| − | Plik:Jeleń 2.jpg | + | Plik:Jeleń 9.jpg | Motyw jelenia na wycisku tłoka gotyckiego, XV w. |
| + | Plik:Jeleń 11.jpg | Wizerunki jeleni (łani i byka) na oprawie nacinanej, Niemcy, XV w., repr. wg: Schmidt-Künsemüller 1985 | ||
| + | Plik:Jeleń 6.jpg | Scena łowów na jelenia w dekoracji zwierciadła na oprawie nacinanej, Niemcy, XV w., repr. wg: Schmidt-Künsemüller 1985 | ||
| + | Plik:Jeleń 3.jpg | Motyw jelenia (byka) na gotyckim zapięciu mosiężnym, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Jeleń 10.jpg | Motyw jelenia (łani) na gotyckim zapięciu mosiężnym, 2 poł. XV w. | ||
| + | Plik:Arbor 8.jpg | Motyw jelenia w scenie łowów na radełku gotyckim, ok. 1500 r. | ||
| + | Plik:Jeleń 4.jpg | Wizerunki jeleni (łani i byka) na plakiecie niderlandzkiej z 1 poł. XVI w. | ||
| + | Plik:Jeleń 12.jpg | Motyw jelenia jako godła i klejnotu herbowego na superekslibrisie, XVI w. | ||
| + | Plik:Jeleń 8.jpg | Motyw jelenia jako cyzelowanej dekoracji na brzegu (obcięciu) bloku książki, XVI w., repr. wg von Rabenau 1994 | ||
| + | |||
| + | </gallery> | ||
| + | |||
| + | ==Przypisy== | ||
| + | |||
| + | # Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXXII, XLVI; | ||
| + | # Schwenke, Schunke 1979, tabl. 139-142; | ||
| + | # Carvin 1988, nr kat./il. A.15, C.26, C.71 i in.; | ||
| + | # Karp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 17-18; | ||
| + | # Tondel 2007, il. na s. 156; | ||
| + | # Adler 2010, s. 66, 78, il. 3/25, 4/26d; | ||
| + | # Wagner 2013, s. 144-155; | ||
| + | # Knapek 2015, aneks 1/il. nie num. | ||
| + | |||
| + | ---- | ||
| + | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 11:20, 17 kwi 2022
Spis treści
Jeleń
(ang. stag, hart; fr. cerf; niem. Hirsch)
Jeden z najpopularniejszych motywów w średniowiecznym zdobnictwie introligatorskim, związany z symboliką chrystologiczną oraz ówczesną kulturą łowiecką. Na oprawach romańskich z poł. XII – XIII w. zmultiplikowane wizerunki biegnącego j., wyciskane najczęściej z kwadratowych tłoków, tworzą pasy ornamentalne wokół zwierciadła; motyw j. pojawiał się też w dekoracji złotniczych opraw (np. rękopisu z klasztoru św. Mikołaja w Oignies, ok. 1230, Muzeum Arcybiskupie w Namur). Bujny rozkwit ikonografii j. nastąpił u schyłku XIV w. i trwał przez cały XV w. Okazałe przedstawienia j. oraz łowów na j. znajdują się w zwierciadłach niektórych nacinanych opraw z kręgu niemieckiego. Na tłokach opraw gotyckich j. ukazywano wedle kilku schematów: ujęty z boku, z okazałym porożem, jako stojący lub biegnący (rzadko – jako leżący), na tle neutralnym, z zaznaczoną roślinnością, bądź w ogrodzie z opłotkami; ewenementem jest prostokątny tłok z zasobu gdańskiego Mistrza Rozet (kon. XV w.) ze sceną jelenia osaczanego przez zwierzęta symbolizujące złe moce; najczęstsze jednak są proste wizerunki w polu kwadratowym i okrągłym. Pod koniec XV w. i na pocz. XVI w. chętnie ukazywany w radełkowych przedstawieniach arbor vitae, zazwyczaj wraz z łanią i innymi zwierzętami gonionymi przez psa (np. liczne oprawy krakowskie); w innych radełkach stanowił element bardziej rozbudowanych łowieckich motywów i scen; widnieje też na grupie niderlandzkich plakiet późnogotyckich, wkomponowany z innymi realnymi i fantastycznymi zwierzętami w wić roślinną. Wizerunki j., zazwyczaj w konwencji naśladującej te z tłoków, wybijano ze sztanc i rytowano na mosiężnych zapięciach gotyckich. Na oprawach nowożytnych motyw j. ustąpił nowym przedstawieniom; jego nieliczne wizerunki znajdują się m.in. na radełkach ze scenami łowieckimi, na obcięciach kart (np. jedna z opraw Jakoba Krausego, Niemcy, 1571) oraz w kompozycjach heraldycznych superekslibrisów. Motyw j. widnieje też niekiedy na oprawach historyzujących XIX-XX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Arbor vitae
Fantastyczne motywy
Łowieckie motywy
Nacinane oprawy
Złotnicze oprawy
Zoomorficzne motywy
Grafika
Przykłady tłoków z motywem jelenia na oprawach gotyckich, XV w., repr. wg: Schwenke , Schunke 1979, tabl. 141
Motyw jelenia na wycisku tłoka gotyckiego, XV w.
Wizerunki jeleni (łani i byka) na oprawie nacinanej, Niemcy, XV w., repr. wg: Schmidt-Künsemüller 1985
Scena łowów na jelenia w dekoracji zwierciadła na oprawie nacinanej, Niemcy, XV w., repr. wg: Schmidt-Künsemüller 1985
Motyw jelenia (byka) na gotyckim zapięciu mosiężnym, 2 poł. XV w.
Motyw jelenia (łani) na gotyckim zapięciu mosiężnym, 2 poł. XV w.
Motyw jelenia w scenie łowów na radełku gotyckim, ok. 1500 r.
Wizerunki jeleni (łani i byka) na plakiecie niderlandzkiej z 1 poł. XVI w.
Motyw jelenia jako godła i klejnotu herbowego na superekslibrisie, XVI w.
Motyw jelenia jako cyzelowanej dekoracji na brzegu (obcięciu) bloku książki, XVI w., repr. wg von Rabenau 1994
Przypisy
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. XXXII, XLVI;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 139-142;
- Carvin 1988, nr kat./il. A.15, C.26, C.71 i in.;
- Karp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 17-18;
- Tondel 2007, il. na s. 156;
- Adler 2010, s. 66, 78, il. 3/25, 4/26d;
- Wagner 2013, s. 144-155;
- Knapek 2015, aneks 1/il. nie num.
Autor: A.W.
