À la fanfare oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 20:42, 16 wrz 2021

À la fanfare oprawy

(fr. à la fanfare, niem. Fanfare-Einband)

Pojęcie wywodzące się od →historyzującej oprawy dzieła pt. Fanfares et corvées abbadesques z 1613 r., wykonanej w 1829 r. na wzór charakterystycznej grupy kunsztownych opraw francuskich z ok. 1600 r. przez A. Thouvenina dla kolekcjonera C. Nodiera. Istotą dekoracji à la f. o. jest regularny układ złoconych, zawijających się i załamujących wstęg, tworzących owalne i okrągłe medaliony oraz kartusze wraz z różnokształtnymi polami, które skupione są wokół centralnego, największego, medalionu. Wypełnia je profuzja ornamentów i motywów dekoracyjnych, najczęściej o formach roślinnych, wraz z monogramami, herbami (w centralnych medalionach) i emblematami właściciela księgi. Najpełniejszy rozwój stylu oraz najwybitniejsze dzieła à la f. wiążą się z Francją. Geneza tej dekoracji jest złożona: wzory graficzne o kompozycjach groteskowych ze szkoły Fontainebleau, ornamenty stosowane w innych dziedzinach rzemiosła artystycznego (np. ekskluzywne zbroje), rollwerk, ale też ornamentyka islamska, zwłaszcza maureskowo-wstęgowy ornament. Pierwsze oprawy à la f. powstały przed połową XVI w., odznaczając się jeszcze relatywnie nieskomplikowaną dekoracją („type primitif” wg G. D. Hobsona). Dalsza ewolucja stylu przebiegała ku coraz bardziej wyrafinowanym wzorom geometrycznym z wstęg i coraz bogatszym ornamentom pomiędzy nimi. W 3 ćw. XVI w. ukształtował się dojrzały styl à la f. o., reprezentowany kompozycjami z zagęszczonymi wstęgami, pomiędzy którymi występują gałązki oliwne lub laurowe (dały one początek dekoracjom branchage), gałązki palmowe, spirale zakończone listkami, o kształtach współgrających z zaokrągleniami wstęg, oraz liczne, drobniejsze motywy, jak główki anielskie, kwiatki, monogramy, emblematy itp. Niekiedy podziały geometryczne podkreślano różnobarwnymi skórami (zob. mozaikowe oprawy). Kompozycje podobne do tych z okładzin pojawiały się też na grzbietach. Obok powyższego nurtu, równolegle tworzono oprawy o skromniejszej dekoracji, ograniczonej do prostej kombinacji wstęg tworzących medaliony i kartusze, pomiędzy którymi brak drobniejszych ornamentów; jedynie w centralnym medalionie ukazywano superekslibris bądź scenę religijną (np. oprawa modlitewnika dla Henryka III Walezego).

Na XVII w. przypada późny styl à la f. o., do spopularyzowania którego przyczyniły się arcydzieła Le Gascona, Florimond Badiera i ich naśladowców. Na ogół objawiał się silniejszą geometryzacją i przejrzystością układu wstęg, tworzących wieloboczne pola. Ich szczelne wypełnienie stanowiły złocone dekoracje filigranowe (pointillé), złożone z wolut (woluta filigranowa), nerek i kwiatonów o misternej formie. Kontrastują one z polami o znacznie skromniejszej dekoracji. W 1 ćw. XVIII w. układ wstęg na okładzinach odznaczał się niekiedy zaostrzeniami i przecięciami, w czym ujawniała się estetyka stylu regencji (wstęgowo-cęgowy ornament). Charakterystyczną grupę à la f. o., określanych czasem jako postfanfare oprawy, reprezentują dzieła chroniące niewielkie modlitewniki Office de la Semaine sainte, wydawane pod auspicjami królowej Marii Leszczyńskiej: wokół centralnego medalionu z superekslibrisem znajduje się układ wstęg i różnokształtnych pól wypełnionych filigranowymi kwiatonami, rozetkami i perełkowaniem. Mimo, iż kompozycje te wzorowano na kunsztownych oprawach Antoine-Michel Padeloupa z lat 20. XVIII w., to wskutek uproszczonej techniki wykonania – za pomocą plakiety – pod względem artystycznym znacznie im ustępują.

Od schyłku XVI w. à la f. o. zaczęto naśladować w innych krajach zachodnioeuropejskich. Włoskie dzieła w tym stylu cechują się jednak silniejszym pierwiastkiem floralno-figuralnym w dekoracji pól między wstęgami, ponadto ogromną rolę odgrywa zwielokrotniony motyw spirali zakończonej np. hermą. W układach kompozycyjnych większą rolę ma też rama ornamentalna – szeroka i wypełniona bogatą dekoracją. Niemniej ślady wpływów francuskich dostrzegalne są nawet w barokowych, rzymskich wachlarzowych oprawach (wydzielanie geometrycznych pól m.in. z wachlarzami za pomocą wstęg). Od przełomu XVI i XVII w. powstawały angielskie à la f. o., jednakże najlepsze artystycznie dzieła wyspiarskie wiążą się z późną fazą stylu. Elementy f. zaadoptowano też w oprawach cottage ze schyłku XVII-pocz. XVIII w. (np. geometryczna rama-wstęga o skomplikowanej strukturze, otaczająca centralne pole okładziny). Wpływy późnego stylu f. w kręgu niemieckim od XVII po 2 poł. XVIII w. objawiały się głównie regularnymi, nierzadko naprzemiennymi, układami pól w złoconych obramieniach. Oprócz dekoracji pointillé, w kolistych i półkolistych polach chętnie ukazywano wachlarze. Niemiecką (w tym dolnośląską) specyfiką są oprawy o kompozytowej dekoracji. Wyewoluowała ona z naśladownictw francuskich à la f. o. w późnym stylu, ku przejrzystemu układowi wielobocznych, owalnych i okrągłych pól, obwiedzionych ramkami o złoconych krawędziach i innej barwie niż tło. W świetle dotychczasowych badań, w Polsce styl f. ujawnił się w nielicznych dziełach krakowskich i przypuszczalnie warszawskich: ich dekoracja wykazuje silne zależności od opraw włoskich, w mniejszym stopniu francuskich.

Do odrodzenia stylu f. doszło w erze dziewiętnastowiecznego historyzmu (np. dzieła Thouveninów, Mariusa Michela). Jakkolwiek jednak czerpano z wzorców francuskich XVI i XVII w., tak pod względem formy dekoracji, jak techniki wykonania (m.in. z użyciem mozaiki), to najczęściej były to dzieła ustępujące swym pierwowzorom poziomem wyrafinowania. Odwołania do bogactwa stylu f. obecne są w nakładowych oprawach 2 poł. XIX w. Nawiązuje się do niego również w nielicznych dziełach artystycznych XX-XXI w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Branchage
Cottage styl
Filigranowa dekoracja
Historyzujące oprawy
Kompozytowa dekoracja
Kwiaton
Maureskowo-wstęgowy ornament
Nerka
Pointillé
Rollwerk
Wachlarzowe oprawy
Woluta filigranowa
Wstęgowo-cęgowy ornament

Grafika

• 

  Oprawa à la fanfare, Francja, po 1568, repr. wg: Ducimetiere, Mignonne, allons voir... 2007

• 

  Oprawa à la fanfare, Francja, prawdopodobnie Paryż, ok. 1580, BCzart MNK, foto wg: www.polona.pl

• 

  Oprawa à la fanfare na druku paryskim z 1574 r., prawdopodobnie Paryż, po 1574 r. BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Oprawa à la fanfare o złoconej i mozaikowej dekoracji, Paryż, ok. 1577, Bibliothèque nationale de France, fot. wg: gallica.bnf.fr

• 

  Oprawa à la fanfare z superekslibrisem Henryka III Walezego, Paryż 1580, BnF Paris, fot. wg Le Bars 2006

• 

  Oprawa modlitewnika z dekoracją à la fanfare, wykonana dla Henryka III Walezego, Paryż 1583, fot. wg Fletcher 1894

• 

  Oprawa à la fanfare z superekslibrisem Jacques-Auguste I de Thou, Paryż, ok. 1587, Bibliothèque nationale de France, fot. wg reliures.bnf.fr

• 

  Oprawa à la fanfare, Francja, po 1583, repr. wg: Ducimetiere, Mignonne, allons voir... 2007

• 

  Oprawa z późną formą dekoracji à la fanfare, Florimond Badier, Paryż, 1640, BnF Paris, fot. wg Coron 1998

• 

  Oprawa à la fanfare z zapięciami z monogramem Christine de Franca - ks. Sabaudzkiej, warsztat Florimond Badiera, 1640, fot. wg: Sotheby's New York [katalog aukcji] June 14 1990

• 

  Oprawa z późną formą dekoracji à la fanfare, Francja, ok. 1660, fot. wg Devaux 1977

• 

  Oprawa à la fanfare, Wenecja, kon. XVI w., fot. wg Macchi F. i L. 2002

• 

  Oprawa à la fanfare, Anglia, ok. 1680, fot. wg Nixon, Foot 1992

• 

  Oprawa à la fanfare (post-fanfare), Francja, lata 20. XVIII w., fot. wg: Sidorowicz-Mulak 2015, il. 7,

• 

  Oprawa historyzująca w typie fanfare, A. Thouvenin dla C. Nodiera, 1829, fot. wg Devauchelle 199

• 

  Oprawa historyzująca w typie fanfare, Marius Michel, kon. XIX w., fot. wg Devauchelle 1995

Przypisy

1. Loubier 1926, s. 238-243, 247-248;
2. Hobson 1970;
3. EWOK 1971, szp. 1693-1694;
4. Lewicka-Kamińska 1972, s. 58;
5. Devaux 1977, s. 65, 94-107, 124-129 i in.;
6. Mazal 1990, il. 133, 172-173, 196 i in.;
7. von Arnim 1992, tabl. 80, 100, 111 i in.;
8. Nixon, Foot 1992, il. 57, 61, 63 i in.;
9. Fernàndez 1994, il. 92, 131, 149;
10. Devauchelle 1995, s. 68-74, 87, 204;
11. Macchi F. i L. 2002, s. 168-169;
12. Le Bars 2006, s. 241-243;
13. Ducimetière 2007, s. 132-133, 234-235, 273 i in.;
14. Wagner 2016, tabl. XVIII-XX.

Autor: A.W.