Ćwierćmedalion: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 22:40, 24 kwi 2021

Ćwierćmedalion

(ang. corner-piece; fr. coin; niem. Eckplatte)

Wywodzące się z kobiernictwa określenie jednego z czterech analogicznych elementów dekoracji opraw islamskich oraz europejskich opraw orientalizujących (XV-XVII w.), widniejących w wewnętrznych narożach zwierciadła. Jego kształt oraz wypełniająca go dekoracja może odpowiadać ¼ medalionu w centrum zwierciadła, mniej lub bardziej różnić się od tegoż medalionu bądź występować bez niego. Pod względem technicznym, w pierwszym przypadku ć-y wyciśnięte są z 2 tłoków lub plakiet o symetrycznym układzie dekoracji, których 4 naprzemienne i stykające się wyciski dają kształt pełnego medalionu. Dzięki temu zbędne jest użycie osobnego, „pełnego” medalionu centralnego. Udogodnienie to było niekiedy wykorzystywane przez introligatorów, choć w praktyce absolutnie dominują dekoracje oparte na wyciskach osobnych tłoków/plakiet ć-owych oraz „pełnego” medalionu centralnego. Pod względem formalo-stylowym wyróżnia się ogromną liczbę typów, odmian i wariantów ć-ów, zależnych od miejsca i czasu ich stosowania. W introligatorstwie polskim 3 ćw. XVI w. rozpowszechnieniu uległy ć-y orientalizujące z ornamentem maureskowym oraz maureskowo-wstęgowym (często wzbogacanym rollwerkiem i motywem maszkarona). Specyficzną formą ć-ów z 4 ćw. XVI w. są kompozycje manierystyczne z rollwerkiem, schweifwerkiem itp., imitujące ½ finalika drukarskiego w typie cul de lampe, spotykane głównie na oprawach krakowskich i poznańskich. Ok. 1600 r. popularność zyskały też ć-y z wizerunkami ewangelistów: mimo orientalizującego kształtu nie nadają się one do utworzenia centralnego medalionu. W kręgu rusko-bizantyńskim ć-y z wizerunkami ewangelistów bądź ornamentami floralnymi należą do najczęstszych elementów dekoracji opraw (ros. ugołki, ukr. kosiniec). Termin ć. może być używany także względem narożnych dekoracji alla greca opraw, ukazujących ¼ obwodu centralnego medalion w formie centro rotondo, stylizowanego wieńca, itp.). Natomiast nie powinien być stosowany wobec narożnych elementów dekoracji o samoistnym charakterze (np. narożne medaliony maureskowo-wstęgowe z główką anielską w tondzie, rozpowszechnione w Polsce w 3 ćw. XVI – pocz. XVII w.)

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Alla greca oprawy
Centre and cornerpieces
Centro rotondo
Islamskie oprawy
Maureska
Maureskowo-wstęgowy ornament
Orientalizujące oprawy
Pellegrino
Perskie oprawy
Rollwerk
Schamsa
Schweifwerk
Tureckie oprawy
Wieniec

Grafika

• 

  Ćwierćmedalion maureskowy na polskiej oprawie z dekoracją orientalizującą, 3 ćw. XVI w.

• 

  Ćwierćmedalion maureskowo-wstęgowy na francuskiej oprawie z dekoracja orientalizującą, lata 60. XVI w.

• 

  Ćwierćmedalion maureskowo-wstęgowy na polskiej oprawie z dekoracją orientalizującą, ok. 1580

• 

  Ćwierćmedalion maureskowo-wstęgowy z rollwerkiem i maszkaronem na polskiej oprawie z dekoracją orientalizującą, 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Ćwierćmedalion manierystyczny (rollwerkowy) na polskiej oprawie z dekoracją orientalizującą, 3-4 ćw. XVI w.

• 

  Kompozycja na okładzinie oprawy ze zwielokrotnionych wycisków ćwierćmedalionów, Niemcy, lata 70. XVI w., wg: Schunke, Bibliotheca Palatina..., nr kat. T.5.

• 

  Kompozycja orientalizująca utworzona z ośmiu wycisków ćwierćmedaionów, prawdopodobnie Niemcy, 1595, repr. wg: Katalog druków..., red. D. Sidorowicz-Mulak 2017

• 

  Ćwierćmedaliony na oprawie rosyjskiej, ok. poł. XVII w., wg: Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, il. 1

Przypisy

1. De Marinis 1960, t. 2, tabl. CCCXLV;
2. Schunke 1962, tabl. CIII, CXV;
3. Wierzejski, Kałamajska-Saeed 1970, s. 43-45;
4. Nowak 1983, il. 2;
5. Milanesi 1999, s. 20-21, 31-33, 99-100 i in.;
6. Macchi F. i L. 2002, s. 76;
7. Rukanci, Anameriç 2012, s. 9-21;
8. Jaroszewicz-Pieresławcew 2016, s. 237-260;
9. Wagner 2016 II, s. 51-75.

Autor: A.W.