Alla greca oprawy

Alla greca oprawy

(ang. alla greca bindings; fr. reliures de type alla greca)

Oprawy tworzone od schyłku średniowiecza w Grecji, a po upadku Cesarstwa Bizantyńskiego (1453 r.) w innych krajach europejskich (głównie Włochy i Francja) wedle charakterystycznej formuły materiałowo-technicznej, przesądzającej o specyficznym wyglądzie woluminów. Do podstawowych wyróżników dzieł a. g. należą: grube deski okładzin, często z wyżłobionymi rowkami wzdłuż krawędzi; krawędzie okładzin nie wystające ponad płaszczyznę brzegów bloku, naddatek skóry przy górnej i dolnej krawędzi grzbietu, wyraźnie wyodrębniający się z linii krawędzi okładzin, zwięzy szyte w głąb bloku, a w konsekwencji braku wypukłości na grzbiecie – spłaszczona (lub zaokrąglona) powierzchnia obleczenia grzbietu. Do charakterystycznych elementów a. g. zalicza się też metalowe guzy/bolce przybijane do krawędzi okładzin celem wyrównania ich linii z naddatkiem grzbietu oraz sznurowe więzadła zamiast rzemyków, tasiemek lub metalowych zapięć. Technikę tę wypracowano w bizantyńskich introligatorniach zakonnych i rozpowszechniono w klasztorach greckich. Po zajęciu Grecji przez Imperium Osmańskie, tamtejsi introligatorzy osiedlili się we Włoszech i spopularyzowali własną technikę oprawy ksiąg, czemu sprzyjała atmosfera humanistycznej fascynacji kulturą grecką. Z tego powodu nowy styl w wytwórstwie opraw szczególnie rozwinął się w Wenecji, będącej od schyłku XV w. wielkim skupiskiem społeczności greckiej a jednocześnie wiodącym centrum humanizmu i produkcji książki. Pod wyraźnym wpływem włoskim, oprawy a g. zaczęto około 1540 wykonywać we Francji (paryski warsztat Étienne Roffeta) na zlecenie króla Franciszka I. Dzieła te syntetyzowały elementy greckie (struktura oprawy) z pierwiastkiem włosko-francuskim (złocona dekoracja ornamentalna okładzin, w tym superekslibrisy królewskie). W latach 40-60 XVI w. kontynuowano tworzenie opraw a. g. w introligatorni Fontainebleau, pracującej dla kolejnych władców Francji. Charakterystycznym rozwiązaniom technicznym o genezie greckiej towarzyszyła w nich ewolucja dekoracji ornamentalnej o wyrafinowanej formie (kartuszowe oprawy). Koncepcje te przetrwały na oprawach ksiąg królewskich przynajmniej do początków XVII w. W klimacie rozkwitu humanistycznego bibliofilstwa, około 1500 r. oprawy a. g. zaczęto tworzyć w Krakowie. Grupę 23 opraw a. g., chroniących druki greckie, wykonał między 1500 a 1505 r. anonimowy introligator dla Mikołaja Czepla (Czepiela). Pod względem techniczno-materiałowym dzieła te cechuje wysoki stopień analogii do grecko-włoskich pierwowzorów: grube deski okładzin z rowkami o trójkątnym przekroju, naddatek skóry na spłaszczonym grzbiecie, zrównanie okładzin z blokiem. Dekoracja niektórych z nich znakomicie naśladuje dzieła włoskie (włącznie z greckimi napisami na okładzinach), inne kontynuują jeszcze tradycje zdobnictwa późnogotyckiego. Naśladowanie form a. g. w zakresie struktury bloku i oprawy trwało przynajmniej do lat 20. XVI w. (dzieła Macieja z Przasnysza vel Mistrza Główek Anielskich). W kolejnych dekadach, mimo wciąż silnego nurtu italianizującego w krakowskim introligatorstwie, tradycja opraw a. g. zanikła.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Bizantyńskie oprawy

Grafika

• 

  Oprawa bizantyńska, repr. wg Federici, Houlis 1988, il. na s. 129

• 

  Oprawa włoska (rzymska) alla greca, 1 poł. XVI w., repr. wg Macchi F. i L. 2007, nr kat. 45

• 

  Oprawa francuska alla greca z superekslibrisem króla Franciszka I, lata 40. XVI w., repr. wg M.-P. Laffittte 2001, il. 20

Przypisy

1. Lewicka-Kamińska 1956, s. 35-40, tabl. 13, 19;
2. Schunke 1964 II, s. 375-383;
3. Lewicka-Kamińska 1972, s. 54;
4. Federici, Houlis 1988;
5. Boyle, Sicilia, Canart i in. 1988;
6. Zwinogrodzka, Hordinski, Storm van Leeuwen 1990, nr kat./il. 55, 58;
7. Laffitte 1999, s. 36-237, nr kat./il. 5-7, 22-26, 79-82 i in;
8. Choulis 2008, s. 183-196;
9. Pickwoad 2008, s. 177-200;
10. Storm van Leeuwen 2011, s. 28-29, nr kat./tabl. 32;
11. Wagner 2015, s. 87-88, il. 2;
12. Partyka 2021, s. 167-169.

---

Autor: A.W.