Sakwowa oprawa
Spis treści
Sakwowa oprawa
(ang. girdle book, niem. Beutelbuch, wł. legatura a borsetta, fr. livre de ceinture)
Oprawy, w których wystający poza dolną krawędź książki materiał obleczenia, jest ujęty w węzeł (zwany głową Turka), lub przymocowany do gałki, kółka albo haczyka służących do przytroczenia książki u pasa (przełożenia za pasem) lub noszenia w ręce. Ochronna sakwa była zewnętrzną warstwą obleczenia, pod nią okładka była obleczona innym materiałem. Sakwa była mocowana do księgi poprzez guzy lub narożne okucia. Skóra zewnętrznej warstwy jest dopasowana do wypukłości i zagłębień oprawy (zwięzy, zagłębienia na krawędziach okładek) co uzyskiwano poprzez mocowanie skóry w stanie wilgotnym. Oprawa sakwowa prawdopodobnie wykształciła się z oprawy płaszczowej, w której płat skóry pozostawiony poza krawędziami okładek służył do owijania woluminu. Długość przedłużonego płata skóry nieco przekraczała wysokość samej księgi. Na pozostałych krawędziach skóra przeważnie była zawijana i przyklejana do wnętrza okładzin. Rzadziej pozostawał przedłużony margines, który mógł być połączony z lamówką, przyklejoną do wyklejek, wówczas zapięcia były wyprowadzone na zewnątrz. W tych oprawach wszystkie krawędzie kart były chronione przed zabrudzeniem i wilgocią. Zewnętrzna warstwa zwykle była wykonywana z taniej skóry wyprawy tłuszczowej (irchy).
Oprawy sakwowe pojawiły się na przełomie XIV i XV w. w południowych Niemczech i były stosowane do pocz. XVI w. Stosowano przy książkach małego formatu i ponadto często używanych, były to głównie modlitewniki (brewiarze), a także zbiory praw i ustaw potrzebne przy rozstrzyganiu sporów poza siedzibą władzy. Przeważnie były stosowane przez duchowieństwo, zobowiązane do regularnego odmawiania oficium. Szczególne zastosowanie znalazły wśród wędrownych kaznodziejów, którzy mogli mieć brewiarz zawsze przy sobie. Oprawy sakwowe szybko rozpowszechniły się w krajach podlegających wpływom niemieckim. W zdobyciu popularności pomogła przede wszystkim ówczesna moda, która lubowała się w wszelkiego rodzaju sakwach i woreczkach. Książka w oprawa sakwowej stała się jednym z atrybutów duchownego katolickiego, często używanym w przedstawieniach plastycznych. Na przestrzeni dziejów wiele opraw sakwowych zostało zniszczonych przez odcięcie nadmiaru obleczenia, które przeszkadzało w przechowywaniu książek w pozycji pionowej na półkach.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Głowa Turka
Obleczenie
Skóra wyprawy tłuszczowej
Płaszczowa oprawa
Grafika
Oprawa sakwowa duńska, ok. 1490
Przypisy
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, s. 1713.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s.52.
- Majkowski Edmund, Oprawy sakwowe. Przyczynek do historji introligatorstwa u schyłku wieków średnich. [w:] Polska Gazeta Introligatorska. Poznań 1931, nr 9, s.117 - 120.
- Szirmai J.A., The Archeology of medieval bookbinding, London & New York 2017, s. 236-239.
- Tomaszewski Jacek, Oprawa książkowa w Polsce 1450-1600. Studium tegumentologiczno-ikonograficzne, Warszawa 2018, s. 190-223.
- L. i H. Alker, Das Beutelbuch in der bildenden Kunst: ein beschreibendes Verzeichnis, Mainz 1966.
- Loubier Hans, Der Bucheinband von seinen Anfängen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts, Leipzig 1926, s. 93-95.
- Bruckner Ursula, Beutelbuch-Originale, „Studien zum Buch- und Bibliothekswesen”, 9, 1995, s. 5–23.
- Bruckner Ursula, Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel, „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324.
- Růžena Škodová, Ivan Kopáčik, Historie, typologie a proces výroby makety sáčkové vazby, w: Sborník XXIV. seminář Společenstva českých knihařů 2021, s. 32-41.
Autor: M.P.B., E.P.
