Płaszczowa oprawa

Płaszczowa oprawa

(ang. chemise binding; niem. Hülleneinband)

Typ oprawy ochronnej użytkowej, stworzonej prawdopodobnie na potrzeby wędrownych misjonarzy i kaznodziejów w XIII w. dla ochrony ksiąg w podróży. Istotą o. p. jest przedłużenie materiały obleczeniowego poza okładziny pozwalające na owinięcie kodeksu i zabezpieczenie krawędzi, albo całej księgi przed uszkodzeniem i zabrudzeniem. Materiał obleczeniowy był przedłużony poza wszystkie trzy strony okładki, z tym że najczęściej margines przy dolnych krawędziach okładek był najszerszy. Margines był zwykle pozostawiony w swej naturalnej postaci płata skóry, czasem zaś równo przycięty, zawinięty i podklejony na wewnętrznej stronie okładzin. Ochronny płat skóry był zewnętrzną warstwą obleczenia, pod nim okładka była obleczona innym materiałem. Warstwa zewnętrzna była mocowana do księgi poprzez guzy lub narożne okucia, a zapięcia są wyprowadzone na zewnątrz luźnego płata ochronnego. Skóra zewnętrznej warstwy jest dopasowana do wypukłości i zagłębień oprawy (zwięzy, zagłębienia na krawędziach okładek) co uzyskiwano poprzez mocowanie skóry w stanie wilgotnym. Do obleczenia opraw płaszczowych stosowano głównie tanie skóry wyprawy tłuszczowej (irchę), co dodatkowo potwierdza tezę o utylitarnej i tymczasowej funkcji oprawy płaszczowej. Oprawa spokrewniona z oprawą sakwową.

Badacze wyróżniają ekskluzywny typ oprawy płaszczowej chemise obecnej głównie na mało formatowych modlitewnikach, z terenu Niderlandów, Francji czy krajów niemieckich. Oprawy mają zewnętrzne obleczenie wykonane ze szlachetnych materii, aksamitu lub weluru, pod nimi okładki są obleczone skórą lub jedwabiem. Zewnętrzna warstwa jest zamocowana przy użyciu okuć lub delikatnych, ozdobnych guzów a marginesy wystają poza wszystkie krawędzie. Czasem łączenie jest wzmocnione przez doklejenie marginesów na wewnętrznej stronie okładek oraz połączenie z kapitałkami. Ochronne koszulki (chemise) bywały też luźno nałożone lub wsunięte na okładki, ten typ chemise mógł być zdejmowany z oprawy.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Obleczenie
Skóry introligatorskie
Skóra wyprawy tłuszczowej
Sakwowa oprawa

Grafika

• 

  Płaszczowa oprawa kodeksu rękopiśmiennego, prawdopodobnie Prusy, 2 poł. XIV - 1 poł. XV w., BUMK, Toruń, fot. A. Wagner

• 

  Płaszczowa oprawa mszału z kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, ok. 1470, BUWr, Wrocław, fot. wg: Borys 2014

• 

  il. 1. Przykład zastosowania skóry jeleniej wyprawy tłuszczowej do wykonania oprawy płaszczowej, antyfonarz, XV w., Biblioteka PAN w Gdańsku, fot. M. Pronobis-Gajdzis

Przypisy

1. Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 1710-1711.
2. Loubier H. Hülleneinbände des ausgehenden Mittelalters.[w:] Bibliografiska Studier tillägnade Fiherre Johannes Rudbeck. Stkokholm 1917, s. 43-51.
3. Bruckner Ursula, Das Beutelbuch und seine Verwandten - der Hülleneinband, das Faltbuch und der Buchbeutel, „Gutenberg Jahrbuch”, 1997, s. 307-324.
4. Tomaszewski Jacek, Oprawa książkowa w Polsce 1450-1600. Studium tegumentologiczno-ikonograficzne, Warszawa 2018, s. 181-190, 195.

---

Autor: M.P.B., E.P.