Prasy introligatorskie
Spis treści
Prasy introligatorskie
(ang. press, niem. Presse, Klotzpresse, fr. presse, wł. pressa)
Urządzenie lub maszyna służące do ściskania materiałów. Składa się z dwóch płaszczyzn, z których jedna jest nieruchoma, a druga przesuwa się (przybliża), w rezultacie zbliżenia płyt obiekt podlega ściskaniu. Istnieje wiele różnych typów pras, różniących się materiałem, sposobem działania, napędem, siłą, przeznaczeniem.
Prasa belkowa
(ang. lying/laying press)
Prasa zbudowana jest z dwóch belek drewnianych. Na obu ich skrajach znajdują się drewniane lub metalowe śruby, z tym że w dolnej belce śruba jest zamocowana na stałe, a przez górną przechodzi na wylot. Nad belką znajduje się nakrętka, w postaci podłużnego klocka. Może ona mieć rączki służące do silnego dokręcenia prasy, jeśli ich nie ma, to uzupełniającym narzędziem jest pachołek (niem. Preßbengel), nakładany na nakrętkę. Dodatkowym wyposażaniem jest podstawka (niem. Preßknecht), drewniany stojak równy wysokości stołu, umożliwiający poziome ustawienie prasy, jedną stroną na stole, a drugą na podstawce (wykorzystywane w sytuacji, gdy zaprasowana książka wystaje z dołu prasy).
Prasa belkowa służy do wielu czynności, np. do prasowania i suszenia książek, bloków książkowych, składek lub kart umieszczonych w deskach, do nacinania grzbietów, do obcinania krawędzi i ich do szlifowania oraz zdobienia, do haftowania kapitałek, do opracowania grzbietów i garbów, do ręcznego złocenia na grzbiecie, a nawet do wycisków z użyciem płaskich plakiet. Prasy służące do opracowania grzbietów książek z prawdziwymi zwięzami mogą mieć nabite kołeczki, służące do naciągania sznurków oplatających garby. Prasy do obcinania książek (ang. cutting presses) przy użycia hebla lub okrągłego noża mogą mieć wprowadzoną wystającą deskę służącą za prowadnicę i okute blachą krawędzie.
Prasa belkowa do złocenia
(ang. finishing press)
Prasa charakteryzująca się tym, że ma belki z jednej strony ukośnie sfazowane lub też zbudowana jest z płaskich desek. Jedna z belek/desek jest ruchoma, ma nagwintowane otwory, a drewniane śruby podczas dokręcania samoczynnie zbliżają belki do siebie. Poza złoceniem grzbietów, prasy mogą być wykorzystywane do opracowania garbów oraz haftowania kapitałek. Siła ściskania takiej prasy jest niezbyt duża.
Wilhelm Leo skonstruował prasę, która dzięki umieszczeniu na wysięgniku, umożliwia obracanie i dostosowanie kąta do wykonywanej pracy. Prasa stosowana w złoceniu, opracowaniu grzbietu, haftowaniu kapitałki itp.) w języku niemieckim nosi znamienną nazwę "Dritte Hand" (trzecia ręka).
Prasa belkowa leżąca
(prasa do obcinania) (ang. lying press and plough)
Początkowo w kręgu introligatorstwa francuskiego, a współcześnie w europejskim artystycznym rzemiośle introligatorskim używana jest duża prasa belkowa, zamocowana poziomo, na stałe do stelaża. Introligatornie artystyczne często rezygnują z używania mechanicznych gilotyn, a obcinanie krawędzi odbywa się ręcznie na takich prasach, z użyciem hebla. Stanowiska są wielofunkcyjne, używa się je do oporkowania, dekoracji krawędzi, złocenia grzbietów.
Prasa wolnostojąca
(prasa kolumienkowa, filarowa) (ang. standing press)
Prasa składa się z nieruchomej podstawy, w której zamocowane są dwie (a w wielkich prasach cztery) kolumny. Ponad ruchomą płytą, na końcu filarów znajduje się stała poprzeczka, przez jej środek przechodzi śruba, poruszana przy pomocy koła, rączek lub dźwigni, na której zawieszona jest płyta górna. W najstarszych modelach prasy były wykonane z drewna, śruba była uruchamiana przy pomocy drążka. Wielkie prasy służyły do odciskania wody z papieru w papierniach, mniejsze mogły być używane w introligatorniach do prasowania książek. Od XIX wieku prasy wykonywano z żelaza lub żeliwa. Prasy stołowe o małych rozmiarach (ang. nipping presses), pierwotnie były wykorzystywane w pracach biurowych (do kopiowania dokumentów), a stąd trafiły do introligatorni. Prasy większych rozmiarów to prasy wolnostojące, z kołem zamachowym z dobijakiem (French standing presses). Niektóre posiadają mechanizm nastawiania odległości pomiędzy płytami, a prasowanie i zwalnianie nacisku dokonuje się za pomocy dźwigni.
Prasa do oporkowania
Prasa której płyty są z jednej strony ukośnie sfazowane. Prasy drewniane mają fazę wzmocnioną metalową płytą. Prasy metalowe wolnostojące są uchylne, co pozwala na włożenie książki w pozycji poziomej, a po zaprasowaniu przewrócenie prasy na bok.
Prasy mechaniczne
W przeciwieństwie do pras ręcznych mają napęd mechaniczny. Są to prasy hydrauliczne, pneumatyczne lub elektromechaniczne. Mogą mieć odwróconą konstrukcję, tj. stałą płytę górną, a przesuwającą się płytę dolną. Charakteryzują się dużym naciskiem, nawet do 2 ton. Szybkie działanie czynią z nich dogodne urządzenie dla prac masowych w oprawie przemysłowej.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Prasa do złocenia
Maszyny introligatorskie
Pachołek
Grafika
Prasa introligatorska w dekoracji tarczy trumiennej introligatorów wrocławskich, 1597 i 1638 r., MNWr, Wrocław, fot. wg: Zabytki cechów śląskich 2002
Prasa belkowa
Prasa do obcinania z prowadnicą i belką okutą blachą
Prasa belkowa do złocenia
Prasa do złocenia na wysięgniku konstrukcji Wilhelma Leo
Prasa kolumienkowa stołowa
Prasa kolumienkowa wolnostojąca
Przypisy
- Z. Zjawiński, Introligatorstwo, Warszawa 1965, s. 37-38, 42.
- I. Pietruczuk, H. Godlewski, W. Jędrych, Technika i technologia introligatorstwa przemysłowego, Warszawa 1985, s. 83-86.
- P. Czołczyński, Drugie życie pewnej prasy, "Świat Druku" 2022, nr 6, s. 14.
Autor: E.P.
