Linearna dekoracja

(także: linearny ornament / linearna ornamentyka)

Dekoracja oparta na jednej, podwójnej lub zwielokrotnionej linii. W zdobnictwie opraw występuje samodzielnie, tworząc układy geometryczne o rozmaitym stopniu skomplikowania (geometryczna dekoracja), lub razem z innymi formami dekoracji, tj. floralną i figuralną. W tych ostatnich przeważnie służy wytyczaniu granic między polami zwierciadła i otaczającej go ramy (lub ram) jak również kompartymentów grzbietu, które zapełnione są ornamentami i motywami zdobniczymi. Niekiedy linie widoczne na oprawie (najczęściej ślepo wyciśnięte strychulcem lub sztyftem) nie są jego dekoracją, lecz pozostałością po wyznaczaniu przez introligatora układu kompozycyjnego. Proste kompozycje geometryczne utworzone z pojedynczych linii strychulcowych występowały przez całe średniowiecze, szczególnie na oprawach wykonanych w środowisku klasztornym. Bardziej skomplikowane kompozycje linearno-geometryczne rozpowszechniły się dopiero na oprawach gotyckich w XV-pocz. XVI w. W okresie tym ugruntowało się też traktowanie linii jako „szkieletu” kompozycyjnego, w który wkomponowuje się – nierzadko profuzję – dekoracji floralnej i figuralnej. W renesansie włoskim zaczęto wyzyskiwać linie jako element kompozycji geometrycznych o powściągliwej dekoracji ornamentalnej (aldyńskie oprawy). Coraz częściej uszlachetniano je złoceniami występującymi samodzielnie lub ze ślepymi wyciskami (rezerwowanymi dla mniej eksponowanych elementów dekoracji). Linie kształtowane tłokami lub filetą stały się w XVI w. „budulcem” coraz bardziej wyrafinowanych kompozycji geometryczno-floralnych, jak np. niektóre grolierowskie oprawy, a przede wszystkim à la fanfare oprawy. Jako wyznacznik granic między zwierciadłem a – nierzadko rozbudowaną – strukturą ram ornamentalnych są nieodłącznym składnikiem radełkowych opraw XVI-XVII, a nawet XVIII w. Podobną rolę odgrywały też w oprawach barokowych i rokowych, np. w zgeometryzowanych, późnych odmianach dzieł à la fanfare, oprawach wachlarzowych i wielu dziełach z dekoracją filigranową (pointillé). Rolę głównego elementu kompozycji nadano im zaś na à la Duseuil (Du Seuil) oprawach: potrójne, linearne ramy tzw. à l’ancienne (z których dwie są blisko siebie a trzecia oddalona) tworzą wewnętrzną, prostokątną ramę zwierciadła, często wyzbytego dekoracji. Do ponownego wzrostu znaczenia linii jako wyznacznika ram zwierciadła doszło w oprawach empirowych. Efektownymi połączeniami pojedynczych lub zwielokrotnionych linii i narożnych, bujnych ornamentów cechują się liczne oprawy romantyczne. Na płynnej, wijącej się linii oparto kompozycję wielu opraw secesyjnych (np. proj. Henry’ego van de Velde). Apogeum wykwintu i skomplikowania we wzajemnych układach linii nastąpiło w oprawach XX w., począwszy od stylu art déco (np. kreacje Pierre Legraina, Rose Adler i Paula Boneta z przecinającymi się okręgami, spiralami, kratkami itp.). Odtąd abstrakcyjne formy linearne, chętnie kombinowane z wielobarwnością pól i zróżnicowaniem faktur obleczenia, należą do stałego repertuaru dekoracji opraw artystycznych. Obok nich niezmiennie praktykuje się tradycyjne i proste układy kompozycyjne oparte na linii.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Aldyńskie oprawy
Art déco oprawy
à la Duseuil oprawy
à la fanfare oprawy
Figuralna dekoracja
Floralna dekoracja
Grolierowskie oprawy
Geometryczna dekoracja
Ornamentyka oprawy
Radełkowe oprawy

Grafika

Zmultiplikowane, złocone linie jako dominanta kompozycyjna w dekoracji oprawy renesansowej, Włochy, XVI w., fot. wg.: Fürstenberg, De Marinis 1966
Linearna dekoracja na oprawie klasycystycznej, Henry Walther, Londyn, ok. 1808, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110
Dekoracja linearna na oprawie art déco, Władysław Semkowicz, prawdopodobnie lata 20-30 XX w., fot. wg: Bukowska 1992
Linearna dekoracja na oprawie Charlesa McLeish Seniora, 1914, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110
Linearna dekoracja na oprawie z Wiener Werkstätte, Wiedeń, przed 1932 r., fot. wg: Łakomy-Chłosta 2020
Linearna dekoracja na oprawie art deco, Pierre Legrain, po 1926 r., fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110
Linearna dekoracja oprawy nowoczesnej, Ignatz Wiemeler, po 1931, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110
Linearna dekoracja oprawy irradiante, proj. Paul Bonnet, wyk. Rene Desmules i Collet, 1945-1946, fot. wg: Breslauer 1992, Catalogue 110
Linearna dekoracja na współczesnej oprawie artystycznej, Denis Grégoire, 1966, fot. wg Wittock 2009