Monogram
Spis treści
Monogram
(ang. monogram, cypher; fr. monogramme)
monogram – znak złożony z jednej litery lub większej liczby liter, stojących obok siebie lub zakomponowanych jako całość. Za m. uważa się też skrót jednego lub większej liczby wyrazów, tworzących np. zdanie lub tytulaturę. Ma charakter abrewiatury (np. sygli lub suspencji) najczęściej z początkowych liter imienia i nazwiska. Na średniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych ukazywano najczęściej m-y imion Jezusa i Maryi. Do upowszechnienia chrystogramu i imienia Maryi (często pod koroną), wyciskanych z tłoków, doszło na oprawach gotyckich. Inne odnosiły się do nazw miast (np. „W[ratislavia]”) i klasztorów, bądź mają niejasne znaczenie. W XVI w. rozpowszechniły się we Francji m-y ze splecionych inicjałów (tzw. m-y wiązane), wyciskane złotem jako superekslibris w centrum okładziny lub jako quasi-superekslibrisy zmultiplikowane na okładzinach i grzbiecie, np. w ramach à semé dekoracji. Równocześnie w całej Europie popularność zyskały tzw. cyfry królewskie, ukazywane samodzielnie lub na godłach herbowych (np. „S[igismundus] A[ugustus]”). W XVI w. rozwija się też praktyka sygnowania opraw przez introligatorów m.in. za pomocą m-ów. Wykwintne formy kaligraficzne, oparte na specjalnych wzornikach, zyskały m-y wiązane na oprawach barokowych w 2 poł. XVII – ok. poł. XVIII w. Przez cały okres nowożytny piękne, splecione formy nadawano też m. imion świętych na złotniczych oprawach. Upodobanie do m. jako eksponowanego motywu dekoracji oprawy cechowało też introligatorów klasycystycznych i empirowych (np. „N[apoleon]”); przez cały XIX w. ujawniało się zaś w m-ch o historyzującej formie splecionych liter, pary inicjałów lub pojedynczego inicjału (często pod koroną rangową) np. o neogotyckim kroju. Koncepcja m. jako znaku i dekoracji oprawy przetrwała do współczesności, zarówno na artystycznych, jak wydawniczych oprawach.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Abrewiatury
Chrystogram
à semé dekoracja
Superekslibris
Sygnatura introligatorska
Grafika
Monogram wiązany o kaligraficznej formie jako superekslibris na oprawie barokowej, kon. XVII-pocz. XVIII w.
Monogram wiązany z tzw. cyframi królewskimi Stanisława Augusta Poniatowskiego jako quasi-superekslibris w narożu okładziny, lata 60-80 XVIII w.
Monogram cesarzowej Aleksandry Fiodorownej st. jako superekslibris na oprawie haftowanej, przed 1860, fot. wg: Гребенюк 2010
Przypisy
- Przeździecki, Rastawiecki 1853-1855, tabl. nie num.;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 278-287,
- Pirożyński 1986, s. 65-72;
- Coron, Lefèvre 1995, kat. 25, 55, 104-107 i in.;
- Słownik 1996, s. 265-266;
- Tomaszewski 2013, II, kat. IX, XI-XIV, XXII-XXIII i in.;
- Wagner 2021, s. 53-74.
Autor: A.W.
