À semé dekoracja

także: à semis dekoracja (franc.: zasiane, siew)

(ang. semé, semis; fr. semis, semé)

System dekoracyjny polegający na regularnym rozmieszczeniu – „rozsianiu” – w polu zwierciadła (rzadziej również grzbietu oraz dublury) drobnych, jednakowych lub naprzemiennych, motywów, takich jak lilie, gwiazdy, monogramy, godła herbowe lub inne motywy symboliczne itp.

Dekoracje oparte na multiplikacji i alternacji motywów wyciskanych z tłoków w polu zwierciadła były popularne już na oprawach gotyckich z XIV-pocz. XVI w. W duchu zdobnictwa renesansowego formułę tę rozwinięto w l. 30-40 XVI w. na oprawach Étienne Roffeta i Introligatora Salela dla króla Francji – Franciszka I. W prostszych wariantach polegała ona na wkomponowaniu w zwierciadło naprzemiennych, złoconych monogramów „F[rançois]” i lilii królewskich, które w pewnym rozproszeniu występowały samodzielnie lub otaczały centralny motyw – np. herbu. W bogatszych wariantach monogramy i lilie, wraz z motywami emblematycznymi, wprzęgano w rozbudowane kompozycje z herbami, linearnymi, przecinającymi się ramami oraz motywami i ornamentami floralnymi. Do ugruntowania się tej formuły zdobniczej doszło około połowy XVI w., wraz z drobnymi, złoconymi motywami gęsto „rozsiewanymi” za pomocą tłoków w polach zwierciadeł (np. niektóre oprawy dla Diany Poitiers). Tą drogą à semé przeniknęło na orientalizujące oprawy (fr. à centre et coins reliures), na których miniaturowe gwiazdki, perełkowania, czterolistki i inne motywy wypełniały tło zwierciadeł pomiędzy centralnym medalionem a narożnymi ćwierćmedalionami.

Wraz z rozpowszechnianiem się w 2 poł. XVI w. orientalizujących opraw w innych krajach zachodniej Europy, à semé zyskało sporą popularność w Anglii (np. niektóre oprawy dla królowej Elżbiety I) czy Niemczech (np. niektóre oprawy Kaspara Krausego dla elektora Augusta). Jednocześnie następował rozkwit tej formuły dekoracji na oprawach francuskich, czego dowodem są wykwintne dzieła dla króla Henryka III (Henryka Walezego). Pod wpływem francuskim w l. 70. XVI w. à semé pojawiło się na orientalizujących oprawach polskich, np. dla bpa Stanisława Karnkowskiego (politycznego sojusznika Henryka Walezego). Na wielu innych oprawach w tym stylu z l. 70. XVI – pocz. XVII w. swobodnie nawiązywano do francuskiej formuły poprzez regularne rozmieszczenie w zwierciadle większych i mniejszych lilii oraz kwiatonów otaczających centralny medalion lub herb. W tym samym czasie we Francji osiągano perfekcję w regularnym i gęstym rozmieszczaniu elementów à semé na niemal całej powierzchni okładzin, nawet na woluminach większych formatów (np. niektóre oprawy dla króla Henryka IV oraz Ludwika XIII). Dokonywano też urozmaicania i komplikowania wzoru poprzez m.in. wprowadzanie złoconych linii między elementami à semé. W XVII w. formułę „rozsianych” monogramów lub godeł herbowych właścicieli ksiąg wykorzystywano też w obrębie nowatorskich stylów dekoracji (np. filigranowa dekoracja, wachlarzowe oprawy), aż po XVIII w. utrzymywała się też „klasyczna” formuła jednego lub dwóch naprzemiennych (au semé alterné) motywów zapełniających całe okładziny, a nawet grzbiet. Stopniowo jednak ten system dekoracji tracił na znaczeniu, wypierany przez coraz to nowe – skromniejsze (np à la Duseuil oprawy), lub równie efektowne (np. koronkowe oprawy), dekoracje.

Do jego odrodzenia w zdobnictwie introligatorskim doszło w XIX w. na fali historyzmu, gdy tworzono dzieła o różnym stopniu naśladownictwa rozwiązań z XVI-XVII w., a jednocześnie doskonałe technicznie (np. dublury à semé w dziełach Henri Mariusa Michela). Ze względu na niezbędną doskonałość warsztatową, jaka wymagana jest od introligatora dla osiągnięcia równych odstępów między „rozsianymi” elementami kompozycji, dekoracje à semé są rzadkie na współczesnych oprawach rzemieślniczych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Alternacja
Filigranowa dekoracja
Multiplikacja
Orientalizujące oprawy
Wachlarzowe oprawy

Grafika

Oprawa z wczesną formą dekoracji à semé dla króla Franciszka I, warsztat Etienne Roffeta, przed 1537, repr. wg Laffitte, Le Bars 1999
Oprawa z wczesną formą dekoracji à semé dla króla Franciszka I, Introligator Salel, ok. 1540 r. repr. wg Laffitte 2001
Oprawa z dekoracją à semé na oprawie francuskiej, 2 poł. XVI w., BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa z dekoracją à semé dla króla Henryka III (Henryka Walezego), Nicolas Ève, Paryż, 1578-1579, repr. wg reliures.bnf.fr
Oprawa w typie orientalizującym z dekoracją à semé, Introligator Wottona »C«, Paryż, 1564, PAN Biblioteka Gdańska, fot. A. Wagner
Oprawa w typie orientalizującym z dekoracją à semé i superekslibrisem królowej Anglii - Elżbiety I, po 1588, repr. wg Nixon, Foot 1992
Oprawa w typie orientalizującym z dekoracją à semé, Jakob Krause dla Augusta - elektora saskiego, po 1572 r., repr. wg von Rabenau 1994
Oprawa w typie orientalizującym z dekoracją à semé i superekslibrisem bpa Stanisława Karnkowskiego, introligator anonimowy, prawdop. Poznań, przed 1581 r., BWSD - Włocławek, fot. P. Kurek
Oprawa w typie orientalizującym z dekoracją à semé i superekslibrisem donacyjnym króla Zygmunta III Wazy, introligator anonimowy, Kraków, 1590, KB Stokholm
Przykład polskiej oprawy z 4 ćw. XVI w. o dekoracji inspirowanej à semé
Przykład polskiej oprawy z 4 ćw. XVI w. o dekoracji inspirowanej à semé
Przykład oprawy francuskiej z XVII w. o dekoracji à semé na okładzinie
Przykład oprawy francuskiej z XVII w. o dekoracji à semé na grzbiecie
Fragment oprawy wachlarzowej z superekslibrisem króla Jana III Sobieskiego i dekoracją à semé, przed 1696 r., MN Kraków
Dekoracja à semé współtworząca kratkę ornamentalną na oprawie z XIX w., Francja, BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Dekoracja à semé na francuskiej oprawie superekslibrisami Czartoryskich i Sapiehów, XIX w., fot. wg Łysiak 204, t. 2