Palmetowy ornament
Spis treści
Palmetowy ornament
(także: palmetowy fryz)
(fr. frise de palmettes)
Ornament wywodzący się z antycznej sztuki greckiej (pierwotnie stosowany m.in. jako fryz architektoniczny), którego głównym elementem jest zmultiplikowana palmeta, często wzbogacona naprzemiennie dodatkowymi motywami i osadzona w wici roślinnej. Od niekiedy bardzo podobnego anthemionu różni się brakiem alternacji palmety i kwiatu lotosu bądź innego motywu, osadzonych na wspólnej (przeważnie wolutowej) podstawie. We wczesnym średniowieczu pojawiał się w obramieniach dekoracji złotniczej ksiąg liturgicznych. Na skórzanych oprawach romańskich 2 poł. XII- 1 poł. XIII w. stosowany w podobnych układach kompozycyjnych, złożonych ze zwielokrotnionych wycisków tłoków z motywem palmety. Rzadki na oprawach gotyckich (np. palmety na dziełach krakowskiego Introligatora Maria Hilf). W XVI-1 poł. XVII w. wyparty przez inne dekoracje, w tym rozmaite odmiany anthemionu, zaś w kręgu środkowoeuropejskim także ornament palmetowo-arkadkowy i palmetowo-wstęgowy. Popularność odzyskał na oprawach klasycystycznych i empirowych, na którym wkomponowywano go najczęściej w obramienia zwierciadeł (niekiedy obok anthemionu). Na przełomie XVIII i XIX w. p. o. w formie rozrzedzonych i naprzemiennych motywów palmety oraz prostej gałązki stał się jednym z wyróżników angielskich opraw w etruskim stylu. Przez cały XIX i pierwsze dekady XX w. trwała jego popularność na historyzujących oprawach. Cechy p. o. wykazuje charakterystyczna odmiana →falowego ornamentu z palmetami w spiralnie zaginającej się wici roślinnej (spopularyzowana n pocz. XIX w. przez Jean-Claude Bozeriana i jego naśladowców).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Anthemion
Empirowe oprawy
Etruski styl
Historyzujące oprawy
Klasycystyczne oprawy
Palmeta
Palmetowo-arkadkowy ornament
Palmetowo-wstęgowy ornament
Grafika
Ornament palmetowy utworzony z wycisków tłoków z motywem palmety, oprawa romańska, Francja, XII w., fot. wg: Birkenmajer 1925
Ornament palmetowy na oprawie empirowej, pocz. XIX w.
Ornament palmetowy na oprawie romantycznej, 1 poł. XIX w.
Przypisy
- Steenbock 1965, tabl. 5;
- Culot 1979, tabl. V/il. 43-44; XXIII-XXIV;
- Sonnenburg 1986, nr kat./il. 25.
Autor: A.W.
