Monogram: Różnice pomiędzy wersjami
(→Monogram) |
(→Monogram) |
||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
(ang. monogram, cypher; fr. monogramme) | (ang. monogram, cypher; fr. monogramme) | ||
| − | Znak złożony z jednej litery lub większej liczby liter, stojących obok siebie lub zakomponowanych w jedną całość. Za m. uważa się też skrót jednego lub większej liczby wyrazów, tworzących np. zdanie lub tytulaturę. Ma charakter | + | Znak złożony z jednej litery lub większej liczby liter, stojących obok siebie lub zakomponowanych w jedną całość. Za m. uważa się też skrót jednego lub większej liczby wyrazów, tworzących np. zdanie lub tytulaturę. Ma charakter abrewiatury (np. sygli lub suspencji) najczęściej z początkowych liter imienia i nazwiska. Na średniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych ukazywano najczęściej m. imion Jezusa i Maryi. Do upowszechnienia chrystogramu i imienia Maryi (często pod koroną), wyciskanych z tłoków, doszło na oprawach gotyckich. Inne odnosiły się do nazw miast (np. „W[ratislavia]”) i klasztorów, bądź mają niejasne znaczenie. W XVI w. rozpowszechniły się we Francji m-y ze splecionych inicjałów (tzw. m-y wiązane), wyciskane złotem jako superekslibris w centrum okładziny lub jako quasi-superekslibrisy zmultiplikowane na okładzinach i grzbiecie, np. w ramach ''à semé'' dekoracji. Równocześnie w całej Europie popularność zyskały tzw. cyfry królewskie, ukazywane samodzielnie lub na godłach herbowych (np. „S[igismundus] A[ugustus]”). W XVI w. rozwinęła się też praktyka sygnowania opraw przez introligatorów m.in. za pomocą m. Wykwintne formy kaligraficzne, oparte na specjalnych wzornikach, zyskały m-y wiązane na oprawach barokowych w 2 poł. XVII – ok. poł. XVIII w. Przez cały okres nowożytny piękne, splecione formy nadawano też m. imion świętych na złotniczych oprawach. Upodobanie do m. jako eksponowanego motywu dekoracji oprawy cechowało też introligatorów klasycystycznych i empirowych (np. „N[apoleon]”); przez cały XIX w. ujawniało się zaś w m-ch o historyzującej formie splecionych liter, pary inicjałów lub pojedynczego inicjału (często pod koroną rangową) np. o neogotyckim kroju. Koncepcja m. jako znaku i dekoracji oprawy przetrwała do współczesności, zarówno na dziełach artystycznych, jak wydawniczych. |
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
Aktualna wersja na dzień 22:41, 22 mar 2022
Spis treści
Monogram
(ang. monogram, cypher; fr. monogramme)
Znak złożony z jednej litery lub większej liczby liter, stojących obok siebie lub zakomponowanych w jedną całość. Za m. uważa się też skrót jednego lub większej liczby wyrazów, tworzących np. zdanie lub tytulaturę. Ma charakter abrewiatury (np. sygli lub suspencji) najczęściej z początkowych liter imienia i nazwiska. Na średniowiecznych oprawach ksiąg liturgicznych ukazywano najczęściej m. imion Jezusa i Maryi. Do upowszechnienia chrystogramu i imienia Maryi (często pod koroną), wyciskanych z tłoków, doszło na oprawach gotyckich. Inne odnosiły się do nazw miast (np. „W[ratislavia]”) i klasztorów, bądź mają niejasne znaczenie. W XVI w. rozpowszechniły się we Francji m-y ze splecionych inicjałów (tzw. m-y wiązane), wyciskane złotem jako superekslibris w centrum okładziny lub jako quasi-superekslibrisy zmultiplikowane na okładzinach i grzbiecie, np. w ramach à semé dekoracji. Równocześnie w całej Europie popularność zyskały tzw. cyfry królewskie, ukazywane samodzielnie lub na godłach herbowych (np. „S[igismundus] A[ugustus]”). W XVI w. rozwinęła się też praktyka sygnowania opraw przez introligatorów m.in. za pomocą m. Wykwintne formy kaligraficzne, oparte na specjalnych wzornikach, zyskały m-y wiązane na oprawach barokowych w 2 poł. XVII – ok. poł. XVIII w. Przez cały okres nowożytny piękne, splecione formy nadawano też m. imion świętych na złotniczych oprawach. Upodobanie do m. jako eksponowanego motywu dekoracji oprawy cechowało też introligatorów klasycystycznych i empirowych (np. „N[apoleon]”); przez cały XIX w. ujawniało się zaś w m-ch o historyzującej formie splecionych liter, pary inicjałów lub pojedynczego inicjału (często pod koroną rangową) np. o neogotyckim kroju. Koncepcja m. jako znaku i dekoracji oprawy przetrwała do współczesności, zarówno na dziełach artystycznych, jak wydawniczych.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Abrewiatury
Chrystogram
à semé dekoracja
Superekslibris
Sygnatura introligatorska
Grafika
Monogram wiązany o kaligraficznej formie jako superekslibris na oprawie barokowej, kon. XVII-pocz. XVIII w.
Monogram wiązany z tzw. cyframi królewskimi Stanisława Augusta Poniatowskiego jako quasi-superekslibris w narożu okładziny, lata 60-80 XVIII w.
Monogram cesarzowej Aleksandry Fiodorownej st. jako superekslibris na oprawie haftowanej, przed 1860, fot. wg: Гребенюк 2010
Przypisy
- Przeździecki, Rastawiecki 1853-1855, tabl. nie num.;
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 278-287,
- Pirożyński 1986, s. 65-72;
- Coron, Lefèvre 1995, kat. 25, 55, 104-107 i in.;
- Słownik 1996, s. 265-266;
- Tomaszewski 2013, II, kat. IX, XI-XIV, XXII-XXIII i in.;
- Wagner 2021, s. 53-74.
Autor: A.W.
