Narzędzia introligatorskie: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 17:03, 20 lut 2022

Narzędzia introligatorskie

(ang. bookbinding equipment/tools)

Narzędzia stanowiące wyposażenie warsztatu introligatorskiego i służące do prac introligatorskich. Podstawę wyposażenia stanowiły szywnica oraz prasy introligatorskie, ponadto wiele narzędzi, z których część ma charakter uniwersalny, inne zostały skonstruowane specjalnie dla introligatorów.

Narzędzia uniwersalne

Do narzędzi uniwersalnych można zaliczyć:

• Nożyczki służące do krojenia różnego rodzaju materiałów: papieru, płótna, tasiemek itp. Specjalistyczne nożyczki introligatorskie są długie i wąskie co pozwala zmaksymalizować długość jednego cięcia.
• Pędzle których podstawowym zastosowaniem jest nakładanie kleju. Do kleju stosowanego na zimno (klajster, kleje dekstrynowe, dyspersyjne) używano pędzli płaskich różnych wielkości, do kleju na gorąco (kostny) - pędzli okrągłych, dłużej utrzymujących temperaturę. Pędzle służą także do barwienia i malowania (np. krawędzi), nakładania białka podczas złocenia. Pędzle z twardej szczeciny lub słomy ryżowej służą do nakrapiania farb (przy marmoryzowaniu, nakrapianiu krawędzi). Płaskie, bardzo cienkie i delikatne pędzle mogą służyć do nakładania płatków złota. Do nowych wynalazków należy pędzel wodny, który w trzonku ma zbiorniczek z wodą, przesączającą się do włosia: służy do "rysowania" wodnej kreski na bibułce japońskiej, ułatwiającej oderwanie paska żądanej szerokości.
• Igły służące do zszywania ręcznego książek. Powinny być dość długie, ich grubość jest uzależniona od grubości nici używanej do szycia. Igły służące do dziergania kapitałek mogą być krótsze i cieńsze.
• Młotki, służące do zbijania i wyokrąglania grzbietów. Do oporkowania oraz do przybijania okuć używano mniejszych młotków.
• Piły, służące do nacinania rowków w grzbietach bloków. Nacięte rowki służą dą ukrycia sznurka, do którego przyszywane są składki, bądź też do umieszczenia sznurka w oprawie klejone, bezszyciowej.
• Pilniki (raszple) służące do szlifowania okładek tekturowych lub drewnianych.
• Szpikulce (szpilorki), szydła służące do przekłuwania dziurek (np. podczas zszywania lub przeciągania końcówek zwięzów przez tekturowe okładziny).
• Liniały żelazne przy których przycinano materiały.
• Kątowniki służące do wyznaczania kąta prostego. Duże kątowniki mogą służyć do krojenia podobnie jak liniały.
• Cyrkle, zwłaszcza cyrkle kolcowe, których rozstaw można utrwalić przykręcana śrubką; służą do odmierzania odległości i oznakowywania.
• Kociołek do gotowania kleju, metalowy garnek z podwójnym dnem i ściankami; pomiędzy obie części wlewano wodę, co zapobiegało przegrzaniu i przypaleniu kleju. Wewnętrzny pojemnik był często przedzielony na części, dla jednoczesnego umieszczenia kleju gęstszego i rzadszego.
• Palnik gazowy, spirytusowy lub elektryczny do nagrzewania tłoków.
• Poduszka do złota, osadzona na drewnianej ramce, wypchana i obciągnięta skórą zamszową, stanowi podkład do krojenia płatków złota na kawałki odpowiedniej wielkości.
• Deski o wymiarach nieco przekraczających typowe formaty książek, służące za przekładki, pomiędzy które wkładano książki oraz różne półfabrykaty (np. naprawiane karty, wyklejki) na czas prasowania lub dosuszania pod przyciskiem.

Narzędzia specjalistyczne

W rzemiośle introligatorskich powstał też cały szereg narzędzi specjalistycznych, stworzonych specjalnie dla konkretnych prac. Należały do nich:

• Agat służący do polerowania złoconych brzegów
• Gładzik do polerowania skóry
• Kostka introligatorska służąca do przyciskania i przycierania
• Noże introligatorskie - obok używanych do wielu prac zwykłych noży introligatorzy wykształcili całą gamę noży specjalistycznych przeznaczonych do podcinania skóry, krojenia złota, obcinania krawędzi kart, wycinania passe-partout itd.
• Szczypce do zwięzów
• Wierszownik introligatorski służący do układania czcionek i wytłaczania napisów
• Tłoki introligatorskie służące do wyciskania dekoracji i napisów na oprawie.

Materiały pomocnicze

Na wyposażenie warsztatów składało także się wiele materiałów pomocniczych, takich jak tektury, bibuły, fizelina i blachy, którymi pomagano sobie podczas prasowania i suszenia wyrobów, papier ścierny i odłamki szkła, służące do szlifowania (szkło także do ścieniania pergaminu), osełki do noży, ciężarki do przyciskania, gąbki do zwilżania materiałów i wiele innych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Maszyny introligatorskie
Prasa introligatorska
Noże introligatorskie
Szywnica
Prasa do złocenia

Grafika

• 

  Młotki

• 

  Szpikulce

• 

  Cyrkiel introligatorski

• 

  Cyrkiel introligatorski

Przypisy

1. Semkowicz A., Introligatorstwo, Kraków 1948, s. 28-35.
2. Zjawiński Z., Introligatorstwo, Warszawa 1967, s. 29-39.
3. Sowiński Michał, Nauczanie robót ręcznych. Cz. I Oprawy, Kraków 1925, s. 22-27.
4. Czyżycki W., Prace z papieru kartonu tektury. Introligatorstwo, Warszawa 1958, s. 22-31.

Autor: E.P.